Czas powstania: poł. XIX w. Wymiary:
1. średnica - 40 cm,
2. średnica - 39,5 cm Materiał: blacha miedziana, żelazo, drewno, tworzywo sztuczne (które zastąpiło oryginalne skórzane membrany)
Na listopadowy eksponat miesiąca wytypowane zostały tarabany nyskiej gwardii miejskiej.
Bębny tego typu występują w hymnie państwowym Rzeczypospolitej Polskiej:
Już tam ojciec do swej Basi
Mówi zapłakany -
Słuchaj jeno, pono nasi
Biją w tarabany.
W historii ludzkości bębny pełniły szczególną rolę ceremonialną, obrzędową i rytualną. Najstarsze odnalezione egzemplarze pochodzą z czasów neolitycznych. Dawniej znane typy, takie jak bębny jamowe, czy szczelinowe, nie przypominały dzisiejszych instrumentów. Historia użycia bębnów w wojsku również jest długa i sięga czasów starożytnych. Służyć miały głównie sygnalizacji, komunikacji pomiędzy oddziałami wojskowymi i polepszaniu morale żołnierzy. W Europie użycie bębnów w armii rozpowszechniło się najprawdopodobniej w okresie krucjat. W Polsce epoki nowożytnej przez pewien czas funkcjonował nawet specjalny rodzaj werbunku, tzw. zaciąg z wolnego bębna. Ochotników do zaciągów wojskowych werbowano, ogłaszając w miastach miejsce werbunku za pomocą bębna. Również w codziennym życiu bęben był szczególnie istotnym instrumentem - wszelkie bowiem ogłoszenia czyniono przez pachołków w magistratach, którzy wyszedłszy na rynek zwabiali lud bębnieniem i ogłaszali mu co było im zlecone; zwano to „wybębnianiem” (Z. Gloger, Encyklopedia Staropolska Ilustrowana). Bęben kształtu cylindrycznego został nazwany tarabanem. Nazwa ta pochodzi prawdopodobnie od wyrazu arabskiego darabat - uderzenia, ciosy.
Nysa również może pochwalić się bębnami wojskowymi tego typu. Opisywane tarabany były częścią wyposażenia gwardii miejskiej. Gwardie takie (niem. Bürgerwehr), to instytucje paramilitarne powstające podczas Wiosny Ludów. Powoływane były przez mieszkańców miast dla ochrony życia, własności i utrzymania porządku. Również na terenach Śląska i samej Nysy dochodziło do zamieszek, a władze państwowe i policja nie były w stanie zagwarantować ludności poczucia bezpieczeństwa. Formacja taka została utworzona także przez mieszkańców Nysy. Wraz z rozwojem instytucji państwowych, straże mieszczańskie traciły na znaczeniu i w wieku XX stały się raczej organizacjami folklorystycznymi.
Opisywane tarabany, to inaczej bębny podłużne. Jest to odmiana werbla, w której cylindryczny korpus jest co najmniej dwukrotnie wyższy niż w typowym werblu. W przypadku nyskich bębnów, jeden z nich jest nieco wyższy i wraz z obręczami mierzy 37 cm a membrany mają średnicę 40 centymetrów. Drugi - nieco mniejszy instrument, wraz z obręczami ma wysokość 36 cm a membrany mają średnicę 39,5 cm. W przypadku obu egzemplarzy korpusy wykonane są z blachy miedzianej a membrany są zamocowane na drewnianych obręczach, ozdobionych biało- czerwonym, trójkątnym wzorem i naprężane są dziesięcioma oryginalnymi sznurami. Podczas niedawno przeprowadzonych prac konserwatorskich, pierwotne membrany wykonane ze skóry cielęcej zastąpiono współczesnymi naciągami, wykonanymi z tworzyw sztucznych. Nyskie tarabany posiadają też skórzane ściągacze na sznurach naciągowych - służą one do regulacji napięcia membran w celu nastrojenia instrumentu. Instrumenty są ponadto wyposażone w metalowe klucze służące do naciągania sznurów. Posiadają uchwyty oraz skórzane paski, dzięki którym można przymocować je do garderoby i grać na nich w trakcie marszu.
Istotnym elementem dekoracyjnym obu egzemplarzy jest herb miejski widoczny w centralnej części korpusu: w polu tarczy sześć kwiatów lilii. Nad tarczą korona królewska. Herb w kartuszu owalnym, ozdobiony ornamentalnymi trzymaczami, panopliami oraz instrumentami.
Na korpusie wyryta jest sygnatura: A. Brosig Neisse. Wskazuje ona na lokalnego wytwórcę instrumentów - A. Brosiga, wytwarzającego m.in. bębny, skrzypce, trąbki, altówki i smyczki. Jego zakład działał w drugiej połowie XIX w. a swoją siedzibę miał na rogu dzisiejszych ulic Królowej Jadwigi i Siemiradzkiego (niem. Wilhelm und Haferstrassen-Ecke). Informacje dotyczące działalności zakładu można znaleźć w lokalnej prasie ukazującej się w drugiej połowie XIX w. W posiadaniu nyskiego muzeum bębny znajdują się przynajmniej od 1907 roku. W tym roku ujęte zostały w sprawozdaniu, dokonanym przez ówczesny zarząd muzeum. Wynikało z niego, że bębnów gwardii było początkowo pięć. Po drugiej wojnie światowej w nyskiej kolekcji znalazły się dwa instrumenty i są obecnie prezentowane w sali militariów im. Bazylego Rogowskiego na ekspozycji stałej.
Z użyciem bębna wojskowego na terenie Nysy wiąże się ciekawa legenda z czasów wojen śląskich, rozpowszechniona przez Bernharda Rufferta. Dotyczy ona wydarzeń z nocy 4 na 5 listopada 1748 roku. Jeden z żołnierzy pruskiego garnizonu, dobosz Wilhelm, dowiedziawszy się o planie zajęcia miasta przez wojska austriackie w wyniku intrygi, miał zaalarmować mieszkańców miasta i cały garnizon pruski. Uderzając w werbel w środku nocy zasygnalizował zagrożenie i zmobilizował mieszkańców do obrony. Tym sposobem miasto uniknąć miało dalszych grabieży i zajęcia przez wojsko cesarskie. Natomiast sam Wilhelm, oprócz uratowania mieszkańców, zwolniony miał zostać z obowiązku służby wojskowej i uzyskać dozgonną wdzięczność włodarzy miasta. Z legendą o dzielnym doboszu i wieloma innymi ciekawymi opowieściami będzie się można zapoznać w publikacji, której wydanie zaplanowano już wkrótce, zawierającej legendy i opowieści dawnej Nysy na podstawie materiałów opisanych przez Bernharda Rufferta.
Wybrana literatura i netografia
Buchner A., Encyklopedia instrumentów muzycznych, Racibórz 1994.
Gloger Z., Encyklopedia Staropolska Ilustrowana, T.1, Warszawa 1900.
Gloger Z., Encyklopedia Staropolska Ilustrowana, T.4, Warszawa 1903. Historia Śląska, pod. red. M. Czapliński, E. Kaszuba, G. Wąs, R. Żerelik, Wrocław 2007.
„Jahresbericht des Neisser Kunst- und AltertumsVereins” t. X, Nysa 1907.
„Neisser Zeitung” z dnia 16.12 1887 r., załącznik do nr 148.
Oelsnitz A. L., O bagażach wojska w polu będącego, Oświęcim 2014.
Opoka M., Jak to z bębnem było, [w:] https://pismofolkowe.pl/artykul/jak-to-z-bebnem-bylo-2386 [dostęp 27.10.2021].
Ruffert B., Legendy i opowieści o tajemnicach Nysy, pod. red. B. Giblak, W. Kunicki, Nysa 2021.
Karta inwentarzowa MNa/RA 595.
Karta inwentarzowa MNa/RA 596.
