Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Luty


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

Szóstak koronny (6 groszy) króla Polski Zygmunta III Wazy

 
Miejsce i czas powstania: mennica Kraków, 1626 r.
Materiał i technika: srebro, bicie stemplem
Wymiary: średnica - 25 mm
Waga: 3,15 g


Opis monety:
Szóstak koronny (6 groszy), Zygmunt III Waza (Król Polski i Wielki Książę Litewski 1587–1632), Korona Królestwa Polskiego, Kraków, 1620 rok
Aw.: Wizerunek Zygmunta III Wazy profilem. Napis na otoku SIGIS III D G REX POL („Zygmunt III z Bożej Łaski Król Polski”).
Rw.: herb Zygmunta III Wazy jako króla Polski, Litwy i Szwecji (Polski Orzeł, Pogoń Litewska i Szwedzki Snopek – herb Wazów) w koronie. Pod koroną rzymska cyfra VI. Na otoku napis: GROS ARGE SEX REG POL 1620 – co przetłumaczyć można jako „Sześć Groszy Srebrnych Królestwa Polskiego 1620”.


W czasach średniowiecza nazwa grosz – denarius grossus – funkcjonowała jako określenie grubej lub szerokiej monety srebrnej (w przeciwieństwie do monety cienkiej czyli denara).
Początek monecie srebrnej o wartości większej niż denar (który był podstawową od czasów starożytności monetą srebrną w dużej części Europy), dały państwa–miasta z północnych Włoch. W połowie XII w. na terenie dzisiejszych Włoch miał miejsce kryzys monetarny, w konsekwencji którego następowała skrajna redukcja masy monet. Kryzys ten wywołany był daleko posuniętą decentralizacją. Rozwiązanie tego problemu zostało zauważone przypadkiem w czasie wojny. W 1162 r. atakujący północne Włochy cesarz Fryderyk I Barbarossa, w celu łatwiejszej wymiany miejscowej monety na niemiecką, nakazał wybicie grubszego srebrnego pieniądza o masie 0,8 grama, o wartości równej dwóm denarom Mediolanu oraz dwóm i pół denara Pawii.
„Ciężka srebrna moneta” odniosła nieoczekiwany sukces. Zauważyły to władze Genui, wprowadzając w 1172 roku do obiegu 4-denarówkę bitą identycznymi stemplami jak denar, ale o zwiększonej odpowiednio masie do mniej więcej 1,5 grama. Wtedy przyjęła się nazwa denarius grossus, co szybko zostało skrócone do grossus. W 1182 r. grosza wybiła Florencja. Była to moneta o masie 1,75 grama srebra o równowartości 12 miejscowych denarów. W 1202 r. emisji groszy dokonała także Wenecja – grosz wenecki zwany matapanem zrewolucjonizował handel z Bałkanami i Wschodem. Grosz wenecki wyznaczył standardy tego gatunku monety: 2,18 grama srebra próby 965.
Pod koniec XIII w. reforma groszowa dotarła do Europy Środkowej, gdzie szczególne znaczenie miała ta wprowadzona w Czechach, w których znajdowały się duże złoża srebra w Kutnej Horze. Działając według zaleceń mistrzów sprowadzonych z Florencji, król Wacław II otworzył w 1300 r. w Kutnej Horze centralną mennicę i rozpoczął bicie grosza praskiego, który w tamtym okresie w tej części Europy w krótkim okresie przyjął rolę „euro średniowiecza”. Dominująca rola grosza praskiego zniwelowała jakiekolwiek potrzeby innych lokalnych produkcji groszy w tej części Europy. Przyjmuje się, że grosze praskie bito według stopy menniczej: 56 monet z grzywny o masie 218 gramów (1 grosz praski to średnio 3,9 grama srebra próby 937, o równowartości 12 denarów).
Poziom rocznej produkcji wynosił 14,5 mln sztuk (55 ton srebra). Bicie monety zakończono w 1547 r.
Grosz praski, dzięki królowi Wacławowi II panującemu do 1305 r. nad częścią ziem polskich, stał się elementem lokalnego systemu monetarnego. Zasadniczym źródłem napływu tej srebrnej monety był eksport soli bocheńskiej (15 groszy za cetnar). Przyjmuje się, że w Krakowie grosz praski pojawił się między 1300 a 1305 r., a stamtąd rozprzestrzenił się na pozostałe dzielnice.
Podaż grosza praskiego nie utrzymywała się na stałym poziomie. Obieg tej monety był szczególnie intensywny w latach 1415–1420, a w latach 30. XV w. (okres wojen husyckich) zabrakło groszy praskich do wyegzekwowania wyznaczonych w tej monecie należności.
Na ziemiach polskich grosz praski został wyparty w konsekwencji:
• przejęcia jego funkcji rynkowych przez polskie półgrosze,
• w mniejszym stopniu przez udział w obiegu obcych złotych monet,
• czasowego wstrzymania produkcji groszy praskich w czasie wojen husyckich.
Pierwszy rodzimy grosz polski pojawił się w wyniku reformy monetarnej Kazimierza Wielkiego. Był to grosz krakowski będący „najgrubszą” monetą wielostopniowego systemu monetarnego, złożonego ponadto z kwartników, ćwierćgroszy, denarów i oboli.
Pierwsze szóstaki – monety sześciogroszowe - były emitowane przez mennicę koronną w Krakowie w latach 1528–1529 (masa 12,35 grama srebra próby 375). Po roku 1529 produkcję szóstaków rozpoczęto również w mennicy polsko-pruskiej w Toruniu.
Pewną liczbę szóstaków na stopę krakowską wypuścił Zygmunt II August w 1547 r., zanim jeszcze objął tron polski. Monety te były znacznie lżejsze – 5,34 grama, ale ze srebra o dużo wyższej próbie – 875. W 1562 r. władca wypuścił też partię szóstaków o masie 14,65 grama srebra próby 344.
Również za Stefana Batorego mennica wileńska emitowała grosze poszóstne (roczniki 1581 oraz 1586) – masa 4,88 grama srebra próby 844.
Wszystkie powyższe emisje miały jednak ograniczony charakter. Szersze upowszechnienie szóstaka nastąpiło dopiero w okresie Zygmunta III Wazy.
Ostatnim szóstakiem dla ziem polskich było miedziane 6 groszy z 1813 roku, wybite podczas oblężenia Zamościa przez wojska rosyjskie.
Szóstak koronny, odkryty w trakcie prac archeologicznych na ul. Piastowskiej w Nysie, w 2018 roku, wybity został w mennicy krakowskiej w 1626 roku przez króla polskiego Zygmunta III Wazę, który był ojcem biskupa wrocławskiego i księcia nyskiego Karola Ferdynanda Wazy. Odkryty został w dolnych, fluwialnych nawarstwieniach fosy miejskiej za pomocą detektora metali.

Literatura:
Dylewski A., Od denara do złotego. Dzieje pieniądza w Polsce, Warszawa 2012.
Kopicki E., Katalog podstawowych typów monet i banknotów Polski oraz ziem historycznie z Polską związanych, t. II, Warszawa 1982.
Miehle D., Katalog monet i medali biskupów wrocławskich – książąt nyskich ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie [w:] Monety i medale biskupów wrocławskich – książąt nyskich. Katalog wystawy zorganizowanej przez Muzeum Powiatowe w Nysie we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie, red. E. Hałajko, Nysa 2019.
Szwagrzyk J.A., Pieniądz na ziemiach polskich X-XX w., Wrocław 1973.

oprac. Krzysztof Dobrzański