Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Październik


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

Dokument pergaminowy

Czas powstania: 1299 r.
Materiał i technika: pergamin

Dokument pergaminowy tak jak sam pergamin (membrana, pergamena) jest produktem wytwarzanym ze skóry zwierzęcej. Tego właśnie surowca próbowano używać do pisania już w II w. przed Chr. („Księga Umarłych” z Kairu), ale ze względu na walory techniczne skóra nie znalazła szerszego zastosowania. Nazwa pergamin wiąże się z greckim miastem małoazjatyckim Pergamon, gdzie jednak na pewno nie wynaleziono pergaminu, ale niewątpliwie ulepszono jego produkcję. Jako surowca do produkcji pergaminu używano skór owiec, koźląt i cieląt. Najcenniejsze jednak rękopisy wykonywano ze skór nienarodzonych jagniąt (charta virginia). Jako że koszty produkcji pergaminu były dosyć spore, ograniczano jego zużywanie a nawet, szczególnie w V-VIII w., zeskrobywano stare teksty i pisano nowe. Do pisania na pergaminie od V w. używano piór ptasich (penna), szczególnie gęsich i łabędzich. Do ich temperowania używano specjalnego nożyka (scalprum, scalpellum, cultelus) noszonego przy pasie (używano go również do wyskrobywania błędów w rękopisie itp. czynności ). Dokumenty wczesnośredniowieczne mają swoje źródła w tradycji prawa rzymskiego, a ich rozwój nastąpił w sferze wpływów cesarstwa wschodniego (bizantyjskiego).
XIII w. na Dolnym Śląsku jest okresem ogromnych przemian w procesie tworzenia oraz funkcjonowania kultury pisma, które przestawało służyć niemal wyłącznie potrzebom Kościoła lub sądownictwa, a zaczęło wkraczać do codziennego użytku, praktycznie we wszystkich grupach społecznych. Procesy te zachodziły na gruncie całej Europy i były związane z takimi zjawiskami, jak rozwój życia miejskiego, handlu czy szkolnictwa. Znakomitym tego przykładem jest miasto Nysa, rozwijające się we wszystkich tych dziedzinach. Poprzez te przemiany wytworzyło się tzw. piśmiennictwo pragmatyczne, mnożyły się dokumenty utrwalające dokonywane czynności prawne, upowszechniła się korespondencja, powstawały rozliczne księgi rejestrujące majątki, czynności organów sadowych, samorządu miejskiego, pojawiły się poradniki, encyklopedie itp. O skali tego procesu mogą świadczyć liczby dokumentów wystawianych na całym Dolnym Śląsku w kolejnych stuleciach: w XII w. było ich zaledwie ok. 10, w XIII w. prawie 3 000, a w XIV w. (tylko do 1360 r.) już ponad 7 600. Wraz ze wzrostem zapotrzebowania na wytwory pisma dochodziło do przemian w systemie organizacji skryptorium. W tym okresie możemy wyróżnić skryptoria nie tylko klasztorne, ale także prowadzone przez kancelarie książęce i miejskie, pojawili się również ludzie zawodowo trudniący się kopiowaniem.
W zbiorach Muzeum w Nysie znajduje się kilkanaście dokumentów pergaminowych. Wszystkie zachowały się w dobrym stanie, wraz z przywieszonymi pieczęciami. Prezentowany dokument został wydany przez biskupa wrocławskiego Jana III Romke 15 lutego 1299 roku w Nysie. Jest to oryginał spisany w języku łacińskim, zachowany w dobrym stanie z przywieszoną pieczęcią woskową, owalną z wizerunkiem całej postaci w pontyfikalnym stroju biskupim z gestem błogosławiącym prawą dłonią. Pieczęć została przywieszona na jedwabnych niciach koloru białego oraz farbowanych na czerwono, w otoku znajduje się napis S. IO/H/IS DEI GRATIA WRATISLAVIEN: EPI:. Dokument mówi o prawach i obowiązkach jarmarcznych ówczesnych mieszkańców miasta Nysa. Biskup nadaje kramarzom prawo do zajęcia 24 miejsc na środku rynku oraz dolnych komór za równowartość rocznego czynszu.

oprac. Katarzyna Baraniuk