Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Wrzesień


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

Skrzynie cechowe

Czas powstania: XVII w.
Materiał i technika: drewno intarsjowane

W tym miesiącu przedstawiamy grupę eksponatów pochodzących z działu zajmującego się zarówno nyskim, jak i śląskim rzemiosłem artystycznym. Skrzynie cechowe prezentowane są na ekspozycji stałej w salach poświęconych pamiątkom miejskim.
Pojęcie „ rzemiosło artystyczne”, ( francuskie: „arts industrieles”; niemieckie: „Kunstgewerbe”) zrodziło się dopiero w XIX stuleciu, na bazie typowych dla tej epoki podstaw filozoficzno-społecznych. Dawniej sztuk plastycznych nie dzielono na dwie kategorie, natomiast uznawano je, według tradycji odziedziczonej po antyku, za przynależne do kategorii tzw. „sztuk niewyzwolonych”, a więc sztuk powstających z fizycznej pracy rąk. „Wyzwolenie” się artystów z owych starożytnych kategorii, rozpoczęte w epoce renesansu, swoje apogeum osiągnęło właśnie w XIX wieku, kiedy to absolutna wolność i niezależność malarzy i rzeźbiarzy nakazała im jak gdyby odciąć się od tych twórców, którzy wykonują rzeczy piękne, ale zarazem mające zastosowanie praktyczne.
Przed teoretykami stanęło zadanie określenia pojęcia i zdefiniowania terminu: na definicji niewątpliwie zaważyła właśnie owa służebność dzieła sztuki. Do rzemiosła artystycznego zaliczano więc to wszystko, co było w pierwszym rzędzie przedmiotem użytkowym, ale co od wyrobów czysto rzemieślniczych odróżniało się walorami estetycznymi1. Do rzemiosła artystycznego zaliczamy wszystkie wyroby wykonane w drewnie, metalu, ceramice, tkaninie, itd.„Jest rzeczą oczywistą i nikt tego nie kwestionuje, że w historii sztuki rolę wiodącą obok architektury, spełniało przede wszystkim malarstwo i rzeźba, że inne dziedziny działalności artystycznej dopełniały tylko całokształtu obrazu dziejowych przemian, ale byłoby niesprawiedliwością na drugi plan spychać wszystko to, co w twórczości człowieka nie było czymś przełomowym”2.
Działalność artystyczna nyskich rzemieślników obejmuje niemal wyłącznie rzemieślników skupionych w cechach. Owe korporacje powstawały w XIV wieku i rozwijały się zwłaszcza w XV, XVI I XVII wieku, miały na celu zmonopolizowanie wytwórczości, eliminując konkurencję (tzw. partaczy), a w zamian zagwarantowanie wyższego poziomu wykonania i użycia właściwych i wysokiej jakości materiałów3.
Podstawowym tworzywem o wielkim znaczeniu dla architektury i wystroju wnętrz na terenach Księstwa Nyskiego (i nie tylko) było drewno. Kolekcja drewnianych skrzynek cechowych pochodząca z Muzeum w Nysie jest reprezentatywnym zbiorem skrzyń używanych przez cechy rzemieślnicze w Nysie i na Dolnym Śląsku. Cechy rzemieślnicze w całej Europie używały skrzynek do przechowywania najcenniejszych przedmiotów cechowych, takich jak dokumenty (statuty, listy, przywileje), księgi, tłoki pieczętne, insygnia władzy, a nawet pieniądze. Skrzynki wykonywane przez cechy śląskie także pełniły te funkcje. Były one przechowywane w domach lub izbach cechowych pod opieką starszych cechu, zobligowanych do prowadzenia registratury cechowej. Zgodnie z organizacją cechową skrzynie sprawiali mistrzowie lub bractwo czeladników danego rzemiosła. Ze względu na małą pojemność i różne funkcje cech posiadał ich kilka lub nawet kilkanaście. Widoczne różnice w bogactwie dekoracji stosowanej na skrzynkach świadczą nie tylko o zamożności cechu, ale też o ich przeznaczeniu4.

Skrzynia cechu stolarzy, 1616 rok
Widoczne użycie kilku rodzajów drewna, ornament intarsjonowany przeważnie geometryczno-roślinny, stylizowany. Skrzynia bogato dekorowana elementami architektonicznymi, widoczne intarsjonowane narzędzia stolarskie.
Skrzynia cechu mydlarzy, XVII wiek

Korpus ściany frontowej i tylnej naznaczony pośrodku wnęką arkadową wypełnioną czeczotką. Po bokach nisze w kształcie konchy, oflankowane zwężającymi się ku dołowi pilastrami z kapitelami w kształcie stożkowatych kaboszonów.
Skrzynia cechu złotników, poł. XVII wieku

Frontowa ściana skrzyni została rozczłonkowana płycinami imitującymi podziały architektoniczne. Po bokach i na środku znajdują się płyciny węższe, między nimi szersze stanowiące płytkie wnęki zamknięte stylizowanymi konchami. Pośrodku zewnętrznych płycin znajdują się półkolumny. Na środkowej płycinie cynowe okucie trybowane.

Skrzynia nyskich sukienników, 1656 rok

Ściana frontowa skrzyni bogato dekorowana - dwie tarcze herbowe (godło cechowe). Lewy herb kartuszowy z wizerunkiem nożyc sukienniczych monogramem „ C. H. 1656.”, prawy herb kartuszowy ze zgrzebłem i monogramem „ M. G. 1656.”. Pod herbami wyryte „+G+ K++ T+ G+”, dekoracyjnym elementem są drewniane guzy, na wzór łapek nitowych przy skrzyniach żelaznych.

Skrzynka cechowa, XVII wiek

Lico skrzyni podzielone na trzy płyciny. Dwie boczne węższe, wypełnione zgeometryzowanym ornamentem wici roślinnej, ułożonym symetrycznie po dwóch stronach dziurki od klucza ujętej w żelazne okucie.

Lada cechowa, XVIII wiek

Część dolną, będącą rodzajem cokołu, wydzielono profilowanymi gzymsami wystającymi przed lico bryły. W niej z przodu dwie szufladki, obecnie zaszyldowane prostokątnymi płycinami. Podobne płyciny z tyłu i po jednej na bocznych ścianach skrzyni. Korpus w części frontowej podzielony pilastrami na trzy pola zdobione prostokątnymi płycinami o zagierowanych, profilowanych bokach. W płyciznach trybowane i ocynkowane żelazne szyldy otworów na klucze. Pilastry zdobione intarsją.

1 T. Chrzanowski, Nyskie rzemiosło artystyczne od średniowiecza do połowy XIX w.,[w:] Szkice nyskie, pod. red. Z. Kowalskiego, t. I, Opole 1974, s. 106.
2 tamże, s.107.
3 tamże, s.107-108.
4 M. Korżel-Kraśna, Skrzynki cechowe, [w:] Zabytki cechowe Śląska, pod. red. M. Korżel-Kraśna, Wrocław 2002, s. 149-153.

oprac. Katarzyna Baraniuk