Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Maj


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

Jan Baptist van der Hulst "Portret Marianny Orańskiej"

Czas powstania: ok. 1830 r.
Wymiary: wysokość - 64 cm, szerokość - 45 cm
Materiał i technika: olej na płótnie

Portret 20-letniej Marianny powstał ok. 1830 r., być może z myślą o narzeczonym. Autor obrazu, Jan Baptist van der Hulst (ur. w Louvain 2.03.1790 r., zm. w Brukseli 16.05.1862 r.) kształcił się najpierw w Louvain, a następnie odbył podróże artystyczne do Paryża, Rzymu, Neapolu, Florencji i Wenecji1. W 1830 r. został zatrudniony przez Wilhelma I Orańskiego jako nadworny malarz. Wykonał na jego dworze wiele portretów członków rodziny królewskiej2.
Artysta ten sportretował Mariannę w pozycji siedzącej. Spoczywa ona na sofie z oparciem, obitej ciemnożółtą tkaniną zdobioną ornamentem roślinnym w kolorze złota. Kobieta, ubrana w długą, niebieską suknię, siedzi wyprostowana, z dumnie uniesioną głową, w rękach złożonych na padołku trzyma białą, haftowaną chustkę. Na tło obrazu składa się cętkowany lamparcim deseniem dywan, ciemnobrązowa ściana z widocznym fragmentem obrazu po lewej i ciężką, czerwoną, zdobioną złotym ornamentem i frędzlami kotarą po prawej stronie. Kotara odsłania kawałek górzystego pejzażu z drzewem, widocznego przez balkon, którego istnienie sugeruje fragment ozdobnej balustrady.
Na omawianym portrecie Marianna przedstawiona jest jako młoda, piękna kobieta o dużych, szarych, wyrazistych oczach w kształcie migdałów, okolonych regularnymi łukami brwi, dość szerokich nozdrzach niewielkiego nosa i pełnych, różowych ustach, na których błąka się delikatny uśmiech.Strój i fryzura, jaką wybrano przy tworzeniu portretu, odpowiada modzie typowej dla okresu, w którym powstał obraz. Marianna ma na sobie długą, balową suknię w kolorze niebieskim, wykończoną u dołu szeroką plisą złożoną z pionowych pasów wzorzystych, różnokolorowych tkanin, sugerujących ich egzotyczne, orientalne pochodzenie. Także szeroki, lecz płytki dekolt sukni, odsłaniający dyskretnie ramiona, wykończony jest podobną, wąską pliską, taką samą, jaką wykorzystano podkreślając talię. Suknia posiada ponadto rodzaj ozdobnych epoletów, spod których wyrastają krótkie, bufiaste rękawki z białej, połyskliwej tkaniny, na co z kolei nałożono warstwę długich, również bufiastych, przezroczystych rękawów, ujętych wąskim, białym mankietem3. Całość stroju dopełnia modna fryzura – rozdzielone na troje włosy ułożono po bokach w ozdobne, sztywne loki, a na górze upięto w wysoki kok z potrójnych pukli, ozdabiając go kwiatami lilii. Szyję Marianny zdobi dyskretna biżuteria – podwójny sznur pereł. Uzupełnieniem całej kreacji jest przewieszony przez oparcie sofy ozdobny szal w orientalne wzory4. Szale tyftykowe5, noszone na początku XIX w. miały najczęściej kształt wydłużonego prostokąta, jednolitego w barwie, ozdobionego na końcach szeregiem palmet indyjskich, a dookoła wąskim szlakiem ornamentu6. Z takim właśnie szalem mamy prawdopodobnie do czynienia na omawianym portrecie.

Przypisy:
1 C.C. Perkins, J.D. Chaplin, Cyclopedia of Painters and Paintings, BiblioBazaar 2009, s. 22.
2 m.in. portret Anny Pawłownej, żony Wilhelma II Orańskiego, brata Marianny, eksponowany w galerii Malarstwa Obcego Muzeum w Nysie
3 Tego typu suknie – podkreślające linię ramion, poszerzające górną część kobiecej sylwetki przez epolety i obszerne, bufiaste rękawy, a także akcentujące talię w jej naturalnym miejscu – były bardzo modne w latach 1825-1835, stwarzając opozycję dla mody z lat panowania Napoleona I Bonaparte. W tym wypadku moda miała zatem częściowo podłoże polityczne: jej dyktatorzy próbowali, nawiązując do stylów historycznych, podkreślić prestiż przywróconej do władzy arystokracji – A. Sieradzka, Tysiąc lat ubiorów w Polsce, Warszawa 2003, s. 144.
4 Wśród bogatych przedstawicielek arystokracji moda noszenia indyjskich szali przyjęła się za przykładem słynącej z elegancji Mme Recamier – M. Gutkowska-Rychlewska, Historia ubiorów, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968, s. 730.
5 Tyftyk – wzorzysta tkanina z cienkiej wełny indyjskiej - M. Gutkowska-Rychlewska, op.cit., s. 875.
6M. Gutkowska-Rychlewska, op.cit., s. 732.

oprac. Adriana Mikołajczyk


Krótki biogram Marianny Orańskiej
9.V.1810 roku w berlińskim pałacyku przyszła na świat córka Wilhelma I Orańskiego króla Niderlandów oraz jego pierwszej żony, Fryderyki Luizy Pruskiej ( Wilhelminy von Hohenzollern) - Wilhelmina Fryderyka Ludwika Karolina z dynastii Oranje-Nassau, znana jako królewna Marianna Orańska. Właścicielka posiadłości na Ziemi kłodzkiej (tzw. klucz stroński - m. in. część Gór Bialskich i Masywu Śnieżnika), posiadaczka słynnego pałacyku w Kamieńcu Ząbkowickim, wzniesionego według projektu Schinkla.
Związki królewny Marianny ze Śląskiem to konsekwencja losów jej rodziców. W wyniku rewolucji belgijskiej znaleźli schronienie w Prusach nabywając dobra poklasztorne w Lubiążu, Henrykowie i Kamieńcu Ząbkowickim. Po śmierci rodziców Marianna otrzymała w spadku posiadłości kamienieckie, następnie dokonywała nowych zakupów.
W roku 1828 zaręczyła się z wygnanym szwedzkim księciem Gustawem Wazą, w którym była ponoć bardzo zakochana. Do ślubu nie doszło z powodu presji dyplomatycznej szwedzkiego króla Karola XIV Jana. Od 1830 do 1849 roku Marianna była żoną swego brata ciotecznego Albrechta Pruskiego, najmłodszego syna króla Fryderyka Wilhelma III i brata późniejszego cesarza Wilhelma I. Z tego związku urodziła się czwórka dzieci.
Małżeństwo nie przetrwało próby czasu. Po rozwodzie w 1848 roku Marianna przeniosła się do Voorburga w Holandii i żyła tam w otwartym związku ze swym masztalerzem Johannesem van Rossumem. Miała z nim syna Jana Wilhelma van Reinhartshausen (1849-1861).
Sytuacja wzbudziła oburzenie dworu w Hadze i Berlinie, które zerwały z nią wszelkie kontakty. Kiedy to okazało się, że Marianna spodziewa się dziecka z van Rossumem, zabroniono jej kontaktów z dziećmi. W tym czasie, mimo trudnej sytuacji, Marianna starał się odwiedzać swoje śląskie dobra.
Działalność Marianny to nie tylko zakupy nowych dóbr, ale przede wszystkim szeroka działalność inwestycyjna, z wykorzystaniem miejscowej siły roboczej. Marianna Orańska po otrzymaniu spadku w Kamieńcu Ząbkowickim oraz Bardzie, poczyniła duże zakupy na Ziemi Kłodzkiej. Na własny koszt wybudowała drogę z Ząbkowic Śląskich do przełęczy Płoszczyna w Górach Bialskich, która wiodła m.in. przez Kamieniec Ząbkowicki, Złoty Stok, Lądek Zdrój, Stronie Śląskie, Bolesławów i Nową Morawę. Wybudowała drogi gospodarcze i dukty. Umożliwiło to rozwój okolicznych wsi, pozwoliło zagospodarować rozległe kompleksy leśne, głównie w Górach Bialskich i Masywie Śnieżnika. Wprowadziła nowe zasadzenia i rozwinęła gospodarkę leśną. W 1843 r. koło Stójkowa wybudowała wysoki piec hutniczy, fryszerkę i szlifiernię, przerabiając rudę z Siennej i Janowej Góry. W 1864 r. założyła w Stroniu Śląskim hutę szkła, która działa do dzisiaj, a ponadto wybudowała trzy nadleśnictwa i dwadzieścia sześć leśniczówek. Szczególnym miejscem dla Marianny stało się Międzygórze, do którego przybyła w 1839 r. Zachwycona wodospadem Wilczki zaprosiła do odwiedzenia Międzygórza swojego ojca - króla Wilhelma, z którym 20 lipca 1840 r. dostała się na szczyt Śnieżnika.
W Kamieńcu Ząbkowickim w roku 1836 rozpoczęto budowę pałacu. Na potrzeby budowy pałacu założyła w Krzyżniku kamieniołomy marmuru, gdzie do dziś jest on wydobywany, a w zależności od odcienia nazywany Białą, Różową lub Zieloną Marianną. W Białej Wodzie wybudowała szkołę otwartą w1873 r. Przy drodze ze Złotego Stoku do Jawornika wybudowała przytułek dla starców i chorych. Marianna była osobą z wielkim smakiem artystycznym i dużym zmysłem organizacyjnym i gospodarczym. Zgromadziła obszerną kolekcję malarstwa holenderskiego - XVII-XIX w. Jako ewangeliczce wpajano jej etos pracy. Królewna Marianna zmarła 29 maja 1883 r. w Reinhartshausen w Nadrenii.

oprac. Katarzyna Baraniuk