Czas powstania: XIX/XX w. Wymiary: wysokość - 106 cm, szerokość - 85 cm Technika: olej na płótnie
W czerwcu, choć wszyscy już znajdujemy się w energicznym procesie „odmrażania” wszelkiej działalności, proponujemy Państwu jeszcze jedną małą chwilkę zatrzymania i przyjrzenia się pewnej martwej naturze z naszych zbiorów muzealnych.
Obraz, który w tym miesiącu prezentujemy jeszcze do niedawna widniał w księdze inwentarzowej Działu Sztuki i Rzemiosła Artystycznego Muzeum Powiatowego jako obraz „nieznanego artysty”. Jedyną informacją związaną z jego proweniencją jest fakt, że obraz pochodzi z kolekcji rodu Matuschków z Biechowa, której część (34 obrazy i 8 naczyń porcelanowych) udało się zabezpieczyć w czerwcu 1945 roku i od tego czasu otoczyć opieką w zbiorach nyskiego muzeum.
Po dokładnej analizie starych nalepek i napisów na odwrociu ramy, udało się zidentyfikować autora, a raczej autorkę – jest nią Hermine Lang-Laris, artystka pochodzenia austriackiego. Urodziła się w 1842 roku w Wiedniu i to tam spędziła większość swojego życia. Na czasy te przypada fascynujący okres w dziejach sztuki: bujny rozwój renomowanych akademii sztuk pięknych, wzajemne przenikanie się tradycyjnych wizji sztuki z nowymi, awangardowymi nurtami, rozkwit działalność wystawienniczej popularyzującej dostęp do sztuki… Warto podkreślić, że już w tamtym czasie artystka miała możliwość rozwoju swojego talentu malarskiego na wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych, pod okiem Remiego van Haanena i Alberta Zimmermanna – malarzy tworzących głównie pejzaże. Lang-Laris także pozostała wierna temu gatunkowi malarskiemu, rozwijając w sobie również przywiązanie do martwej natury. Jako malarka działała aktywnie w organizacjach zrzeszających artystów i kolekcjonerów sztuki i dała się poznać także jako pierwsza kobieta, która z wielkim sukcesem regularnie wystawiała w Künstlerhaus w Wiedniu. Jej obrazy znajdowały się w kolekcji Marie Ebner-Eschenbach (znanej pisarki austriackiej) i cesarzowej Elżbiety Bawarskiej (powszechnie znanej jako Sisi). Pod koniec lat 90. XIX wieku Lang-Laris przeniosła się do kolejnej artystycznej stolicy Europy - Monachium - i tam mieszkała oraz działała w renomowanym Monachijskim Zrzeszeniu Artystów (Münchner Künstlergenossenschaft) do swojej śmierci w roku 1913.
W notatkach o zabezpieczonym zbiorze obrazów z Biechowa pojawia się list Stanisława Kramarczyka, informujący o tym, że część obrazów z kolekcji została zakupiona przez jej właściciela w Wiedniu, z kolekcji hrabiego Johanna Nepomuka Wilczka (znanego mecenasa sztuki pochodzenia polskiego) oraz kardynała Faulhabera (ten zaś, z racji urzędu związany był jako arcybiskup z Monachium). Ta informacja może być wskazówka pozwalającą na ustalenie dokładniejszej proweniencji obrazu, ze względu na powiązanie autorki z tymi dwoma ośrodkami artystycznymi.
Jako ciekawostkę można dodać, że w 1919 roku wieku bratowa Hermine Lang-Laris, przekazała wiedeńskiemu Künstlerhaus dużą sumę pieniędzy, z której do 1927 roku, dla uczczenia pamięci o malarce (w dniu jej urodzin - 2 kwietnia), wypłacana była nagroda pieniężna dla wybranej, młodej, wiedeńskiej artystki.
W twórczości Lang-Laris widoczne jest ciągle jeszcze przywiązanie do klasycznej sztuki: chociaż dystansuje się od panującego w akademickich kręgach historyzmu, to w jej twórczości widoczne są wciąż wpływy tradycyjnego holenderskiego malarstwa pejzażowego. Całokształtem twórczość jej zbliżona jest do tzw. Stimmungsimpresionismus, austriackiej odmiany nurtu w malarstwie pejzażowym, charakteryzującego się oparciem na tradycyjnych wzorcach w połączeniu z cechami impresjonizującymi. W obrazach Lang-Laris nie brak właśnie także cechy ulotności, lekkiej impresji, uchwycenia błyskotliwej gry świateł.
Martwą naturę ze zbiorów Muzeum Powiatowego w Nysie wyróżnia nieoczywista kompozycja zaaranżowana po skosie. Mocnym jej akcentem jest wyznaczony przez dwie diagonalne linie kąt stołu w prawym dolnym rogu. Ten element - ustawiony pod kątem stół, nakryty szczególnie ciekawym materiałem - stanowi ważną podstawę kompozycji. Na stole udrapowany jest aksamitny, ciężki obrus w czerwonym kolorze. Uchwycona faktura miękkiego materiału, lekko mieniącego się, jednocześnie pochłaniającego światło, potęguje wrażenie haptyczności. Kolejnym elementem, który na zasadzie kontrastu kolorystycznego wynurza się z pierwszego planu kompozycji jest płaska poduszka, z lamówką i o zaokrąglonych rogach z dekoracyjnymi chwostami, na wierzchu z bliżej nieokreślonym wzorem. Jeden róg poduszki jest wysunięty poza krawędź stołu, co tworzy kolejną diagonalną linię w kompozycji. Na poduszce położona jest otwarta książka w jasnej oprawie zamykanej na klamrę. Łukowate wygięcie ostatnich stron książki wprowadza lekkie napięcie w kompozycji i nastroju obrazu. Ciekawym elementem jest zakładka, zwisająca poza krawędź książki i stołu. Zakładka składa się z dwóch sznurków, splecionych na końcu w dwa dekoracyjne węzły, pomiędzy którymi umieszczono metalową zawieszkę w kształcie rozety – kwiatu o wypukłych, okrągłych płatkach. W stosunku do dosyć malej i cienkiej książki, zakładka prezentuje się dosyć masywnie. Po prawej stronie księgi znajduje się najbardziej dekoracyjny element martwej natury - bogato cyzelowany smukły puchar ze złoconymi i srebrzonymi detalami, wsparty na niskiej nóżce z niewielkim nodusem. Uwagę szczególnie przykuwa umieszczony centralnie na czarze motyw maski. Cień kielicha pada na ustawione za nim w luźnym szeregu książki. Mają one brązowe, nieco podniszczone oprawy, a jedna z nich w nieoczywisty sposób ustawiona jest nie grzbietem, lecz trzonem w kierunku widza. Na okładce ostatniej księgi, znajdującej się przy krawędzi obrazu, zachowała się sygnatura malarki: „HLang-Laris” („H” i „L” ze wspólną kreseczką); poniżej widnieje słabo czytelny napis „München”- miejsce powstania obrazu. Sygnatura autorki odkryta została w trakcie bliższej analizy obrazu (będącej wynikiem odnalezionych informacji na odwrociu ramy) i jest ważnym potwierdzeniem atrybucji eksponatu.
Kolejnym elementem drugiego planu jest intrygująca sfera (kula) wypełniająca lewy górny narożnik obrazu. Ustawiona jest na dwuczłonowym trzonie: dolna część w formie toczonego kamiennego postumentu w szmaragdowym kolorze, górna część figuralna: z motywem Atlasa- nawiązująca do mitu o tytanie, dźwigającym sklepienie nieba. Na obrazie ugina się on pod ciężarem dużych rozmiarów kuli, której powierzchnia pokryta jest delikatnym reliefem o antykizujących motywach. Jest to przedstawienie sfery niebieskiej z konstelacjami gwiazd. Wzorców dla tego przedstawienia można upatrywać w antycznej rzymskiej kopii rzeźby, ukazującej Atlasa Farnezyjskiego, znajdującej się w zbiorach Narodowego Muzeum Archeologicznego w Neapolu.
Tło obrazu jest zdominowane przez ciemną kolorystykę, przerwaną w prawym górnym rogu pasem dekoracyjnym, przypominający tłoczony i malowany kurdyban z motywami groteskowego ornamentu roślinnego.
Tonacja obrazu utrzymana jest w ciemnych, nastrojowych kolorach. Artystka nie skupia się na szczegółowym uchwyceniu wszystkich detali - oczom widzów ukazuje się intrygująca kompozycja z nieożywionych przedmiotów otulonych delikatnym, tajemniczym światłem. Z całą pewnością to zestawienie ma nie tylko znaczenie dekoracyjne, ale i symboliczny przekaz, który wymaga pogłębionych badań, a już teraz pobudza wyobraźnię.
Wybrana literatura i netografia:
Karta inwentarzowa Muzeum Powiatowego w Nysie, MNa/SA 52.
Aichelburg W., 150 Jahre Künstlerhaus Wien 1861-2011. Preise und Ehrungen [w:] http://www.wladimir-aichelburg.at/kuenstlerhaus/preise-und-ehrungen/ [dostęp 26.05.2020]
Korotin I., Lexikon österreichischer Frauen - biografia, Bd. 2, I-O, Wien 2016, s. 1906, [w:] https://austria-forum.org/web-books/oesterreichfrauen02de2016isds/ev0001 [dostęp: 22.05.2020]
Palica M., Kilka słów o kolekcji hrabiów Matuschków z Biechowa koło Nysy, czyli przyczynek do badań nad śląskim kolekcjonerstwem [w:] Nysa. Sztuka w dawnej stolicy księstwa biskupiego. Materiały sesji naukowej 3-5 X 2005 Nysa, red. R. Hołownia, M. Kapustka, Wrocław 2008, s. 289-297.
Thieme U., Becker F., Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. XXII, Leipzig 1928, s. 322.
https://sammlung.belvedere.at/people/objects/1225?
