Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Marzec


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

Bartłomiej Strobel mł. (?), „Portret cesarza Ferdynanda II Habsburga”


Miejsce i czas powstania: Śląsk, 1620-24
Wymiary: wysokość - 210 cm, szerokość - 120 cm
Technika: olej na płótnie
Hasłem „Rok Wazowski” Zamek Królewski w Warszawie otwierał 2019 rok, w czasie którego zorganizowano m.in. cztery wystawy czasowe, szereg wykładów czy zajęć edukacyjnych poświęconych dynastii. Finałowa wystawa dostępna od 6 listopada 2019 roku do 14 stycznia 2020 roku pt. „Świat polskich Wazów. Przestrzeń – ludzie – sztuka” była największą z nich. Wystawa zorganizowana została w 12 salach, w których zaprezentowano prawie 300 obiektów wypożyczonych z 77 instytucji, w tym dwa portrety ze zbioru Muzeum Powiatowego w Nysie. Powodem, dla którego na eksponat miesiąca marca wybrano jeden z obrazów eksponowanych na wystawie w Warszawie była przez lata z nim związana wątpliwość dotycząca identyfikacji osoby portretowanej. Ostatecznie należy rozpoznawać jako postać cesarza Ferdynanda II. Drugim obrazem prezentowanym na wystawie w Warszawie był "Portret Karola Ferdynanda Wazy" pędzla Daniela Schultza, który był obiektem miesiąca w październiku 2013 roku.

Omawiany portret najprawdopodobniej pochodzi z dawnego budynku Szpitala Elektorskiego w Nysie, który został rozebrany w 1741 roku. Przez dwa kolejne wieki nie pojawiła się żadna informacja o dziele, a także o ewentualnym jego miejscu przechowania. W 1950 roku obraz przejęty został w depozyt przez muzeum z kościoła św. Jakuba w Nysie, którego wnętrze w 1945 roku pełniło rolę magazynu dla wielu drogocennych zabytków (w 1968 roku obraz wpisany został do inwentarza muzeum). Wtedy to również błędnie zidentyfikowano sportretowanego mężczyznę jako biskupa wrocławskiego Karola Habsburga.
Przy okazji wystawy w Warszawie wieloletni badacz twórczości Bartłomieja Strobla, dr hab. Jacek Tylicki i prof. UMK, który wątpliwe rozpoznanie portretowanego zaznaczał już w 2000 i 2006 roku, ostatecznie określił obraz jako Portret cesarza Ferdynanda II.

Ferdynand II (1578-1637) był synem arcyksięcia austriackiego z dynastii Habsburg, Karola Stryjskiego i księżniczki bawarskiej, Marii Anny Wittelsbach. Edukację pod okiem jezuitów rozpoczął w Ingolstadt w wieku 12 lat, co wykształciło w nim mocno zakorzenioną pobożność. Miał dwie żony - kuzynkę księżniczkę bawarską Marię Annę Wittelsbach oraz Eleonorę Gonzagę. Prócz tego, że Ferdynand II był Cesarzem Świętego Cesarstwa Rzymskiego od 1619 roku, był również królem Czech od 1617 roku i królem Węgier oraz Chorwacji od 1618 roku. Biskup wrocławski Karol Habsburg, którego wizerunku przez lata starano się dopatrywać w omawianym portrecie był jego bratem. Obaj byli braćmi Anny Habsburskiej oraz Konstancji Habsburskiej. Tutaj warto wspomnieć o spowinowaceniu Zygmunta III Wazy przez małżeństwo z Anną, a następnie Konstancją z potężnym rodem Habsburgów. Cesarz Ferdynand II był więc wujem dla króla Polski Władysława IV Wazy oraz jego brata Karola Ferdynanda Wazy. Ponieważ cesarz na portrecie ukazany został w towarzystwie psa, warto wspomnieć o jego ulubionej rozrywce, jaką było myślistwo.

Widoczny na portretu typowy dworski strój – bufiaste spodnie, kryza wokół szyi i dłoni oraz peleryna z wzorzystą podszewką - w przypadku biskupa tłumaczony był jego nominacją na wicekróla Portugalii bądź jego upodobaniem do szykownego usposobienia. Na innych znanych wizerunkach, biskup ma ciemnobrązowe wąsy zdecydowanie skierowane w dół, które uzupełnia bródka – na prezentowanym portrecie jaśniejsze wąsy widocznie podwinięte są ku górze. Przedmiotem, który stanowczo wyklucza osobę biskupa jest widoczny na piersi portretowanego order Złotego Runa. Na liście kawalerów Orderu Złotego Runa nie znajdujemy biskupa Karola, ale pod numerem 283 wpisany jest Ferdynand II, który otrzymał nominację w 1596 roku z rąk króla Hiszpanii Filipa II.

Autorstwo Bartłomieja Strobla jest poddawane w wątpliwość ze względu na dosyć inwazyjne prace konserwatorskie, jakim został poddany obraz oraz ze względu na kilka szczegółów. Kompozycja obrazu, w ujęciu typowym dla dworu habsburskiego, zapewne wzorowana jest na portrecie arcyksięcia Maksymiliana Ernesta pędzla Josepha Heintza St. z austriackiego Schloss Ambras. Dzieło przypomina również portret cesarza Fryderyka II z ok. 1624 roku wykonany przez warsztat Justusa Sustermansa (Kunsthistorisches Museum we Wiedniu). Z kolei charakterystyczna dla Strobla jest jednolita, trochę osobliwa poza na tle bordowej zasłony, opisany strój, a także pewna trudność w ukazaniu poprawnego umieszczenia postaci w odpowiedniej perspektywie. Jednak jego autorstwu zaprzecza nieco sztuczny modelunek dłoni mężczyzny oraz wizerunek psa, w których to obszarach Strobel był mistrzem. Na obrazie widnieją ślady przypalenia, przynajmniej dwukrotnego przemalowania oraz późniejszych prac konserwatorskich (1973 r.), w czasie których m.in. usunięto wtórne przemalowania, zbyt szeroko założone kity oraz wykonano dublowanie. Te wszystkie okoliczności skutkują tym, że autorstwo Strobla nie jest pewne, ale wskazuje się na jego atrybucję. W czeskim pałacu w Buchlovicach przechowywana jest dzisiaj kopia portretu nyskiego, którą wykonał Anthonis von Opstala w latach dwudziestych XVII wieku.
W 1615 roku Strobel zajmował stanowisko nadwornego malarza biskupa wrocławskiego Karola Habsburga, który go bardzo cenił. W 1624 roku biskup otrzymał nominację na wicekróla Portugalii - w związku z wyjazdem chciał pozostawić swojego malarza w jak najlepszej sytuacji. W kwietniu tego roku cesarz Ferdynad II, na prośbę brata, wydał w Wiedniu tzw. list wolny, na mocy którego Strobel nie musiał należeć do cechu, aby móc pracować jako malarz.
Prezentowany na wystawie stałej II piętra Muzeum Powiatowego w Nysie portret cesarza najprawdopodobniej należał do zbioru biskupa wrocławskiego Karola Habsburga -mecenasa sztuki, który zgromadził galerie obrazów ukazujących jego wybitnych przodków i krewnych.
 

Wybrana literatura:

Karta inwentarzowa Muzeum Powiatowego w Nysie, MNa/SA 220.
Archiwum Zakładowe Muzeum Powiatowego w Nysie, sygn. 2/158, Dokumentacja konserwatorska – obraz Portret arcyks. biskupa wrocławskiego Karola I, I poł. XVII w., Wrocław 1973.
Iwanoyko E., Bartłomiej Strobel, Poznań 1957, s. 118-119, nr kat. 19.
Śląsk. Perła w koronie czeskiej. Trzy okresy świetności w relacjach artystycznych Śląska i Czech, red. A. Niedzielenko, V. Vlnas, Praga-Legnica 2006, nr kat II.5.22./1., s. 275.
Tylicki J., Bartłomiej Strobel malarz epoki wojny trzydziestoletniej, Tom I, Toruń 2000, s. 73-74.
Tylicki J., Bartłomiej Strobel malarz epoki wojny trzydziestoletniej, Tom II, Toruń 2000, s. 74, nr kat. I.3.6., il. I.3.6., s. 177 .
Tylicki J., Portret cesarza Ferdynanda II, [w:] Świat polskich Wazów. Przestrzeń – ludzie – sztuka [katalog wystawy], red. nauk. J. Żukowski, Warszawa 2019, nr. kat.VII.5., s. 238-239.
oprac. Patrycja Ciecior