Czas powstania: 2. poł. XVII w. Wymiary: wysokość - 50 cm, szerokość – 40,5 cm Technika: olej na płótnie
Kwiecień jest miesiącem świątecznym, a podczas świąt spotykamy się podczas uroczystych posiłków. Z tego powodu na eksponat kwietnia wybrano obraz niderlandzkiego malarza XVII wieku, Joba Adriaenszoona Berckheyde`a, zatytułowany „Przy stole”, udostępniony w jednej z sal barokowych II piętra pałacu biskupiego.
Niewielkich rozmiarów obraz przedstawia kameralną scenkę rodzajową we wnętrzu. W centrum kompozycji znajduje się nakryty białym obrusem stół, zasiadająca przy nim para oraz podający do stołu służący.
Po lewej stronie widzimy mężczyznę ubranego w czerwono-brunatną, długą, domową szatę, z białą chustą przewiązaną pod szyją, w ciemnoczerwonej czapce na głowie. Prawą ręką podtrzymuje on białą serwetę ułożoną na kolanach, a lewą wznosi do ust smukły kielich. Po prawej stronie obrazu przy stole siedzi młoda kobieta, która odwraca głowę tak, że jej twarz widoczna jest en face. Ubrana jest w żółto-zieloną, dwuczęściową suknię, spod której widoczne są elementy spodniej bluzki – białe draperie wokół dekoltu oraz bufiaste białe rękawy. Jej szyję zdobi sznur pereł zawiązany na karku czerwoną kokardką. Jasne włosy kobiety są zaczesane do góry i upięte nad wysokim czołem, jej twarz ma spokojny wyraz, oczy przymknięte, spuszczone w dół, jakby patrzyła na leżącego u jej stóp kota. Lewą ręką unosi ona obrus, a w prawej trzyma widelec. Za stołem, w głębi pomieszczenia, stoi mężczyzna o długich, opadających na ramiona włosach, zapewne służący, ubrany w brązowy kaftan, rozjaśniony po szyją koronkowym żabotem oraz białymi mankietami koszuli; w rękach trzyma tacę. Stół nakryty jest białym obrusem, na którym artysta w sposób wyraźny zaznaczył przecinające się załamania tkaniny, spowodowane jej złożeniem „w kostkę”. Na środku stołu stoi srebrna patera na bogato zdobionej podstawie oraz trzy płaskie, srebrne talerze; na brzegu stołu leży nóż, a między talerzami kawałki pieczywa (?). Na pierwszym planie, u dołu obrazu, malarz umieścił domowe zwierzęta – psa, który karnie leży przed stołem, patrząc prosząco na swoją panią oraz kota, który przycupnął przy postawionym na podłodze talerzu. Tło całej sceny stanowi wyposażenie wnętrza: po lewej stronie duża brązowa szafa z ozdobnymi tralkami w górnych narożnikach; ponadto po prawej widzimy otwarte przejście prowadzące do innych pomieszczeń, a nad nim zawieszony na ścianie portret. Ściany mają kolor szarej zieleni.
Całość obrazu utrzymana jest w ciemnych i ciepłych tonacjach barwnych. Szczegóły są zatarte, niektóre z nich nieczytelne. Warstwa malarska nakładana jest kryjąco, bardzo cienko, gładko, bez faktury – w partiach jasnych, m.in. na obrusie i białych elementach ubiorów nieco grubiej, w partiach ciemnych laserunkowo.
Obraz znalazł się w zbiorach muzeum w 1945 roku – nie wiadomo, czy znajdował się w nich przed wojną. Od początku wystawiony był na ekspozycji stałej, aż do roku 1985, kiedy podczas awarii c.o. został zalany i uległ poważnym uszkodzeniom – ok. 40 % powierzchni lica stało się nieczytelne, płótno było poważnie zdeformowane, a warstwa malarska w wielu miejscach została odspojona i ukruszona. Konserwacja zrealizowana w 1987 r. przywróciła obrazowi walory estetyczne i powrócił on na ekspozycję stałą.
W prawym dolnym rogu obrazu widoczna jest sygnatura, która wskazuje na autorstwo Joba Adriaenszoona Berckheyde`a. Ten niderlandzki malarz urodził się w Haarlemie w 1630, a zmarł tamże w 1693 roku. Haarlem był w tym czasie jednym z wielkich centrów malarskich Holandii, w którym rozwijało się malarstwo portretowe, pejzażowe, martwych natur oraz wypracowano szczególny typ scen rodzajowych. Job Berckheyde był przez ojca uczony sztuki introligatorstwa, jednak ten zawód mu nie odpowiadał i w 1644 roku został uczniem malarza Jacoba Willemszoona de Weta. Sam również nauczał sztuki malarskiej swojego młodszego brata Gerrita. W latach 1656-1660 bracia Berckheyde udali się w podróż wzdłuż Renu do Niemiec, zatrzymując się kolejno w Kolonii, Bonn, Mannheim, docierając aż do Heidelbergu. Obaj malarze pracowali dla Karola Ludwika Wittelsbacha, elektora Palatynatu Reńskiego. Job tworzył dla niego portrety oraz sceny polowań, za co został doceniony i wynagrodzony złotym łańcuchem. Jednakże atmosfera luksusów na dworze palatyna nie odpowiadała żadnemu z braci, dlatego powrócili oni do rodzinnego miasta. W latach 1682-1688 Job przebywał w Amsterdamie, gdzie był członkiem gildii św. Łukasza.
Job Berckheyde był malarzem bardzo wszechstronnym, malował sceny biblijne, pejzaże, kameralne sceny we wnętrzach, był mistrzem widoków miast (w szczególności rodzinnego Haarlemu). Ponad sumienną, ale chłodną dyscyplinę rysunku architektonicznego przedkładał subiektywną ekspresję i malarską swobodę kolorystyki. Znane są takie jego obrazy, jak „Józef i jego bracia” (1669, Frans Hals Museum w Haarlemie), „Piekarz” (1681, Worcester Art Museum, USA) czy wnętrza kościołów w Haarlemie.
Wybrana literatura:
Karta inwentarzowa Muzeum Powiatowego w Nysie, nr MNa/SA 130.
Archiwum Zakładowe Muzeum Powiatowego w Nysie, sygn. 2/279, Dokumentacja konserwatorska.
Genaille R., Słownik malarstwa holenderskiego i flamandzkiego, Warszawa 1975, s. 22-23.
Houbraken A., De groote schouburgh der Nederlantsche konstschilders en schilderessen, Gravenhage 1753, s. 190-198.
www.pl.wikipedia.org/wiki/Job_Adriaenszoon_Berckheyde [dostęp: 16.03.2020]
