Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Marzec


Powiększenie

Grosz praski

Miejsce i czas powstania: mennica Kutná Hora, 1300–1305
Materiał i technika wykonania: srebro, bicie stmeplem
Wymiary: średnica - 2,54 cm
 
Opis monety:
Grosz praski, Wacław II (Król Czech 1278-1305, Król Polski 1300-1305), Królestwo Czech, Kutná Hora 1300-1305;
Awers: Korona w podwójnym otoku; w otoku wewnętrznym WENCEZLAUS:SECUNDUS+ (Wacław II); w otoku zewnętrznym DEI:GRATIA:REX:BOEMIE+
Rewers: lew czeski kroczący w lewo, w otoku: GROSSI:PRAGENSES*+*.
 
W czasach średniowiecza nazwa grosz – denarius grossus – funkcjonowała jako określenie grubej lub szerokiej monety srebrnej (w przeciwieństwie do monety cienkiej, czyli denara). 
 
Początek monecie srebrnej o wartości większej niż denar (który był podstawową od czasów starożytności monetą srebrną w dużej części Europy), dały państwa–miasta z północnych Włoch. W połowie XII w. na terenie dzisiejszych Włoch miał miejsce kryzys monetarny, w konsekwencji którego następowała skrajna redukcja masy monet. Kryzys ten wywołany był daleko posuniętą decentralizacją. Rozwiązanie tego problemu zostało zauważone przypadkiem w czasie wojny. W 1162 r. atakujący północne Włochy cesarz Fryderyk I Barbarossa, w celu łatwiejszej wymiany miejscowej monety na niemiecką, nakazał wybicie grubszego srebrnego pieniądza o masie 0,8 grama, o wartości równej dwóm denarom Mediolanu oraz dwóm i pół denara Pawii. 
 
„Ciężka srebrna moneta” odniosła nieoczekiwany sukces. Zauważyły to władze Genui, wprowadzając w 1172 roku do obiegu 4-denarówkę bitą identycznymi stemplami jak denar, ale o zwiększonej odpowiednio masie do mniej więcej 1,5 grama. Wtedy przyjęła się nazwa denarius grossus, co szybko zostało skrócone do grossus. W 1182 r. grosza wybiła Florencja. Była to moneta o masie 1,75 grama srebra o równowartości 12 miejscowych denarów. W 1202 r. emisji groszy dokonała także Wenecja – grosz wenecki zwany matapanem zrewolucjonizował handel z Bałkanami i Wschodem. Grosz wenecki wyznaczył standardy tego gatunku monety: 2,18 grama srebra próby 965.
 
Pod koniec XIII w. reforma groszowa dotarła do Europy Środkowej, gdzie szczególne znaczenia miała ta wprowadzona w Czechach, gdzie znajdowały się duże złoża srebrna w Kutnej Horze. Działając według zaleceń mistrzów sprowadzonych z Florencji, król Wacław II otworzył w 1300 r. w Kutnej Horze centralną mennicę i rozpoczął bicie grosza praskiego, który w tamtym okresie w tej części Europy w krótkim okresie przyjął rolę „euro średniowiecza”. Dominująca rola grosza praskiego zniwelowała jakiekolwiek potrzeby innych lokalnych produkcji groszy w tej części Europy. Przyjmuje się, że grosze praskie bito według stopy menniczej: 56 monet z grzywny o masie 218 gramów (1 grosz praski to średnio 3,9 grama srebra próby 937, o równowartości 12 denarów).
 
Poziom rocznej produkcji wynosił 14,5 mln sztuk (55 ton srebra). Bicie monety zakończono w 1547 r.
Grosz praski, dzięki królowi Wacławowi II panującemu do 1305 r. nad częścią ziem polskich, stał się elementem lokalnego systemu monetarnego. Zasadniczym źródłem napływu tej srebrnej monety był eksport soli bocheńskiej (15 groszy za cetnar). Przyjmuje się, że w Krakowie grosz praski pojawił się między 1300 a 1305 r., a stamtąd rozprzestrzenił się na pozostałe dzielnice. 
 
Podaż grosza praskiego nie utrzymywała się na stałym poziomie. Obieg tej monety był szczególnie intensywny w latach 1415–1420, a w latach 30. XV w. (okres wojen husyckich) zabrakło groszy praskich do wyegzekwowania wyznaczonych w tej monecie należności. Grosz praski ulegał także dewaluacji w czasie. Waga grosza wynosiła 3,78 g, co odpowiadało 12 denarom małym i stanowiło 1/60 obrachunkowej jednostki – kopy. Początkowo zawierał 3,527 g czystego srebra, sto lat później już tylko ok. 2 g, a na początku XVI w. 1,255 g. Nie zmienił się natomiast nigdy typ grosza praskiego. Na awersie była korona z podwójnym otokowym napisem zawierającym imiona emitentów (królów czeskich) i ich tytuł. W przypadku Wacława II: WENCEZLAUS:SECUNDUS+ DEI:GRATIA:REX:BOEMIE+. Na rewersie znajdował się czeski lew otoczony napisem GROSSI:PRAGENSES*+*. Nazwa grosz praski pochodziła nie od miejsca bicia monety, którym była Kutná Hora, ale od praskiej grzywny, na której oparta była reforma Wacława II.
 
Przykładowe ceny produktów, towarów i dóbr, które można było nabyć na przełomie XIV i XV wieku w Królestwie Polskim:
 
• Wół – 30 groszy praskich;
• Koń – 300 groszy praskich;
• Łuk – 8 groszy praskich;
• Kusza – 60-120 groszy praskich;
• Miecz – 70 groszy praskich;
• Pełna zbroja płytowa – 475 groszy praskich;
• Kura – 1 grosz praski;
• Beczka piwa – 16 groszy praskich;
• Łan ziemi (w Pyzdrach, woj. wielkopolskie) – 192 grosze praskie;
• Kram w Przemyślu – 960 groszy praskich;
• Biblia – 1440 groszy praskich.
 
Przykładowe zarobki na podstawie miasta Wrocław na przełomie XIV i XV wieku:
 
• Rektor szkoły kolegiackiej przy kościele św. Krzyża we Wrocławiu - 13 groszy tygodniowo;
• Kanonik w katedrze św. Jana - 11 groszy tygodniowo;
• Pierwszy pisarz miejski Wrocławia - 28 groszy tygodniowo;
• Drugi pisarz miejski - 18 groszy tygodniowo;
• Mistrz budowli miejskich - 9 groszy tygodniowo;
• Wójt miejski - 8 groszy tygodniowo;
• Rotmistrz - 5,5 grosza tygodniowo;
• Strażnik na wałach, celnik na Odrze - 3 grosze tygodniowo;
• Strażnik dzielnicowy - 2 grosze tygodniowo;
• Czeladnik - od 1 do 3 groszy tygodniowo.
 
Odkryty w Nysie grosz praski należy do pierwszych emisji z czasów Wacława II. Został odkryty w czasie badań archeologicznych przy ul. Kramarskiej/Karola Miarki w Nysie, na głębokości około 3,5 metra pod dzisiejszym poziomem użytkowym.  
Przedmioty takie jak monety są wyśmienitym datownikiem w archeologii. Pozwalają określić terminus post quem (czas po którym) powstała dana warstwa archeologiczna. Dlatego czas powstania warstwy archeologicznej, w której został odkryty grosz praski na ul. Kramarskiej w Nysie, możemy określić na okres po 1300-1305 r.

Literatura:
Dobrzański K., Szóstak koronny (6 groszy) króla Polski Zygmunta III Wazy; http://www.muzeum.nysa.pl/web.n4?go=815 [dostęp: 21.02.2022]
Dylewski A., Od denara do złotego. Dzieje pieniądza w Polsce, red. Katarzyna Kucharczuk , Warszawa 2012, s. 44.
Kopicki E., Katalog podstawowych typów monet i banknotów Polski oraz ziem historycznie z Polską związanych, t. II, Warszawa 1982.
Miehle D., Katalog monet i medali biskupów wrocławskich – książąt nyskich ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie [w:] Monety i medale biskupów wrocławskich – książąt nyskich. Katalog wystawy zorganizowanej przez Muzeum Powiatowe w Nysie we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie, red. Edward Hałajko, Nysa 2019, s. 26-28.
Szwagrzyk J.A., Pieniądz na ziemiach polskich X-XX w., Wrocław 1973.
Oprac. Krzysztof Dobrzański