Czas i miejsce powstania: 1. poł. XIX w., Chiny Materiał i technika: brąz, odlew Wymiary: szerokość - 12 cm, długość - 65 cm, średnica wylotu - 28 mm
Opisywany eksponat, to niewielkich rozmiarów działko relingowe - falkonecik. Jest to rodzaj artylerii bliskiego zasięgu o małym kalibrze. Wykonane z brązu działko gładkolufowe ładowane jest odprzodowo. Zastosowanym w konstrukcji mechanizmem zapalającym jest zamek lontowy z umieszczonym w tylnej części działa otworem zapałowym na wypukłym prostokącie. Otwór wylotowy działka ma kaliber 28 mm, a długość całkowita lufy wynosi 65 cm. Armatka składa się z części dennej o maksymalnej szerokości 12 cm, zakończonej spłaszczonym gronem. Lufa podzielona jest ma 6 segmentów z 6 podniesionymi pierścieniami wzmacniającymi i zakończona głową. Na wierzchniej części czterech segmentów - trzeciego, czwartego, piątego i szóstego - licząc od dna lufy, wygrawerowane zostały inskrypcje w tradycyjnym języku chińskim. W środkowym segmencie zamontowano czopy (uchwyty) o długości ok. 4,5 cm, wystające z obu bocznych stron działka. Taka konstrukcja miała ułatwić zmianę kąta nachylenia i zapewnić łatwiejszy transport. Obecnie armatka prezentowana jest na współcześnie wykonanej drewnianej podstawie.
Ze względu na niewielki ciężar, ograniczony zasięg i stosunkowo dużą szybkostrzelność oraz mobilność, armatki tego typu stanowiły popularne wyposażenie okrętów i fortów od przełomu XVI i XVII w. do XIX w. Często umieszczane były na obrotowym forkiecie lub stojaku, dzięki czemu można było strzelać pod różnym kątem i w różnych kierunkach. Podczas walki spełniały rolę krótkodystansowej broni pomocniczej. Na niewielkich pływających jednostkach handlowych działka tego typu często stanowiły podstawową artylerię pokładową, będąc przydatną bronią m.in. podczas ataków abordażowych. Używano ich ponadto do oddawania salw honorowych w czasie defilad i uroczystości. Wiadomo również, że tego typu artyleria stanowiła element uzbrojenia wojsk cesarstwa chińskiego za czasów dynastii Quing.
Armatka znajdująca się w nyskim muzeum pochodzi właśnie z Chin. Świadczyć mogą o tym sygnatury znajdujące się na wierzchniej części lufy. Wyryte w brązie chińskie znaki alfabetyczne w pionowych rzędach (道光二十五年) wskazują na dwudziesty piąty rok panowania cesarza Daoguang’a (1845 r.). Pozostałe sygnatury dotyczą najprawdopodobniej wytwórcy broni, ilości prochu oraz rodzaju i wielkości amunicji rekomendowanej do użycia działka. Panujący w latach 1820-1850 Daoguang był siódmym cesarzem chińskim z mandżurskiej dynastii Quing. W pierwszej połowie XIX w. cesarstwo chińskie zmagało się z poważnym kryzysem wewnętrznym, spowodowanym niewydolnością administracyjną, zacofaniem i słabością militarną. Ponadto chińska doktryna izolowania się od innych krajów oraz ograniczenia dotyczące swobody handlu niekorzystnie wpływały na stosunki dyplomatyczne z rosnącymi w siłę mocarstwami europejskimi. Pierwszy z konfliktów, tzw. wojna opiumowa (1839-1842) pomiędzy Chinami a Wielką Brytanią, zakończył się klęską cesarstwa. Chiny zmuszone zostały m.in. do otwarcia portów handlowych i „po wsze czasy” odstąpiły Wielkiej Brytanii Hong Kong. Klęska w tym konflikcie urealniła słabość państwa chińskiego i była wstępem do coraz śmielszych ingerencji obcych mocarstw w jego wewnętrze sprawy. W drugiej połowie XIX w. do grona mocarstw dołączyły zjednoczone w 1871 r. Niemcy, które dążyły do uzyskania wpływów w terytoriach zamorskich. Obok licznych nabytków na Oceanie Spokojnym, od 1897 r. posiadały bazę morską w Qingtao i dzierżawę koncesji Jiaozhou. Właśnie z tym rozdziałem w historii obu cesarstw łączyć można proweniencję nyskiego falkoneciku.
Podczas powstania bokserów w południowych prowincjach chińskich (1899-1901), w ramach „koalicji ośmiu krajów”, do Chin wysłany został niemiecki korpus interwencyjny. Jedną z ofiar walk o ważne ze względu na swoje strategicznie położenie forty Dagu, na południowy wschód od Pekinu, był Hans Hellmann. Ten pochodzący z Nysy porucznik artylerii kanonierki SMS Iltis, zginął podczas walk o forty 17 czerwca 1900 r.
W przeddzień walk, w 1900 r. zmodernizowane forty Dagu, broniące ujścia rzeki Hai He wyposażone były w liczną artylerię: kilkadziesiąt armat odtylcowych dużego i średniego kalibru, a do tego ponad 100 dział odprzodowych, gwintowanych i gładkolufowych. Nie jest wykluczone, że opisywane działko stanowiło wcześniej element wyposażenia obronnego fortów i przywiezione zostało jako trofeum wojenne. Na zdjęciach i rycinach z tamtego okresu zobaczyć można podobnego rodzaju uzbrojenie, będące na wyposażeniu oddziałów chińskich.
Dokładne pochodzenie armatki nie jest jednak znane. Można domniemywać, że do Nysy została przywieziona w początkach XX w. W sprawozdaniu Nyskiego Towarzystwa Sztuki i Starożytności („Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums-Vereins” 1920 r., s. 4) widnieje zapis, że w 1919 r. do ówczesnego muzeum przekazana została armata chińska. Została włączona do zbiorów wraz z innymi wojennymi trofeami, takimi jak np. róg afrykańskiej antylopy, czy też bogato zdobione strzelby orientalne. Przekaz pochodził ze zlikwidowanego w 1919 r. kasyna 6. Batalionu Pionierów Śląskich. W latach następujących po zakończeniu I wojny światowej tego typu miejsca były likwidowane ze względu na ograniczenia narzucone armii niemieckiej przez traktat wersalski. Podobna sytuacja wystąpiła także w Nysie, gdzie wartościowe przedmioty kolekcjonowane w likwidowanych kasynach oficerskich zazwyczaj przekazywane były do muzeum. Obecnie działko zobaczyć można na wystawie militariów im. Bazylego Rogowskiego w Muzeum Powiatowym w Nysie.
Wybrana literatura i netografia:
Karta inwentarzowa zabytku MNa/RA 1808.
Bazylow L., Historia Powszechna 1789-1918, Warszawa 1986.
"Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums-Vereins", Neisse 1920.
Kocvar J., Germany and the Boxer Uprising in China, [w:] "West Bohemian Historical Review", V, 2015, nr 2.
Kwaśniewicz W., 1000 słów o dawnej broni palnej, Warszawa 1987.
Nowak T., Polska technika wojenna XVI-XVIII w., Warszawa 1970.
https://dspace5.zcu.cz/bitstream/11025/17656/1/Kocvar.pdf [dostęp 24.10.2022].
https://visualizingcultures.mit.edu/boxer_uprising_02/bx2_essay01.html [dostęp 24.10.2022].
Ostatnie zdjęcie: Pocztówka - MNa/AP 1122; pocztówka upamiętniająca 6. Śląski Batalion Pionierów w Nysie, ok. 1911 r., wyd. Schlesische Lichtdruck u. graph. Kunstanstalt Breslau II
