Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Czerwiec


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

"Chłopiec z psem"

Autor: nieznany (kopia wg François-Hubert Drouais)
Miejsce i czas powstania: XIX w. (?)
Materiał: olej na płótnie
Wymiary: wysokość - 61 cm, szerokość - 50 cm

Pośród bogatych zbiorów malarstwa i grafiki Muzeum Powiatowego w Nysie interesującą grupę stanowią dzieła z kręgu artystów francuskich XVIII wieku. Wśród nich znalazł się François-Hubert Drouais, autor znakomitych grafik i licznych portretów dziecięcych. Przedmiotem niniejszego opracowania jest kopia jego obrazu z 1766 roku, znanego jako „Chłopiec z psem”.
François-Huberta Drouais reprezentował trzecie z czterech pokoleń malarzy. Urodził się 14 grudnia 1727 roku w Paryżu. Jego ścieżka edukacyjna nie jest udokumentowana; przypuszcza się, że pierwsze nauki pobierał u ojca, również malarza, a następnie studiował u Donata Nonotte’a (1708-1785), Carle Van Loo (1705-1765), Charlesa Josepha Natoire’a (1700-1777) i François Bouchera (1703-1770). 
W 1755 roku Drouais przedstawił swoją kandydaturę na członkostwo Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby, do której go wstępnie przyjęto. Od tego roku regularnie wystawiał swoje prace na paryskich Salonach, dzięki czemu niemal z dnia na dzień stał się sławny. Zachwyt wzbudzały zwłaszcza portrety dzieci. Zwiedzający byli zdumieni i zauroczeni łatwością, z jaką Drouais wyrażał ich żywotność i psotną naturę. Niemal natychmiast zyskał status nadwornego portrecisty oraz zakwaterowanie (lub warsztat) w jednym z domów królewskich, co było przedmiotem ambicji wszystkich paryskich artystów. 
Uwolniony od wszelkich obaw o swoją artystyczną przyszłość, młody człowiek postanowił założyć rodzinę. Pięć miesięcy po ślubie malarz przedstawił Akademii zlecone wcześniej prace i został ostatecznie przyjęty na jej pełnoprawnego członka. 
Dzięki wielkiemu i ugruntowanemu talentowi malarz utrzymywał rodzinę w świetnej sytuacji finansowej. Miał bardzo dużo zamówień, z których po realizacji wykonywał wiele replik – dzięki pomocy swoich uczniów, a także prawdopodobnie utalentowanej żony. 
Dobra passa i sukcesy na dworze po wstąpieniu na tron Ludwika XVI w 1774 roku trwały nadal. Niestety, na skutek licznych chorób Drouais zmarł 21 października 1775 roku w wieku czterdziestu ośmiu lat. Jego dzieła – poza kolekcjami prywatnymi – przechowywane są m.in. w Luwrze, w muzeach w Amiens, Caen, Chantilly, Grenoble, Orleanie, Stuttgarcie, Londynie oraz Nowym Jorku.
Podczas przyglądania się niektórym dziecięcym portretom malowanym w XVI czy XVII wieku łatwo o pomyłkę i uznanie namalowanego dziecka za miniaturę dorosłej osoby. Dzieci w tym okresie często malowano jak dorosłych – w sztywnych, wypracowanych pozach i dorosłych strojach. Zmienili to portreciści angielscy drugiej połowy XVIII wieku, którzy zaczęli malować dzieci w naturalnych, swobodnych pozach, w otoczeniu ulubionych zwierząt, podczas dziecięcych zabaw i zajęć oraz w specjalnie dla nich zaprojektowanych ubrankach.
Z całą pewnością portret „Chłopca z psem” należy do tej drugiej kategorii portretów dziecięcych. Jest to swobodna (interpretowana) kopia jednego z dzieł François-Huberta Drouaisa, datowanego na 1766 rok, wystawionego na paryskim Salonie w roku 1767. 
Obraz prezentuje chłopca w wieku ok. 6-8 lat, który, obejmując czarnego pieska lewą ręką, trzyma w dłoni lewą przednią łapkę zwierzęcia, w prawej ręce zaś ma uchwyconą łapkę prawą. Chłopiec ukazany jest do połowy, w ujęciu „en trois-quarte”, z twarzą zwróconą w stronę widza. Tło jest niemal jednolite, w odcieniach zieleni: najciemniejszej na obrzeżach obrazu, rozjaśnionej w jego centrum. Portretowany ubrany jest w jasnobrązowy kaftan zwany „szustakorem” (fr. justacorps), w jego XVIII-wiecznym wydaniu, z nisko umieszczoną linią stanu, z dolną częścią poszerzoną fałdami, z naszytymi na poły klapkami kieszeni, zapinany na liczne duże guziki obciągnięte tkaniną w tym samym kolorze. Takimi guzikami ozdobiony jest również rękaw kaftana (wykończony klapką zamiast typowym dla „szustakora” szerokim mankietem), spod którego wystaje falbaniasty mankiet rękawa koszuli. Szyja okolona jest wyłożoną na kaftan białą koronkową kryzą. Pod kaftanem – bardzo słabo widoczna – jest ukryta w cieniu kamizelka, która stanowiła nieodzowną część stroju. Jasne włosy dziecka, być może nieco dłuższe z tyłu i splecione w „harcap” (czego jednakże na obrazie nie widać), zaczesane do tyłu, układają się wokół twarzy w miękkie fale. Zielono-niebieskie jasne oczy pod brązowymi brwiami, zgrabny nos, delikatne rumieńce oraz pełne, choć niezbyt szerokie usta w półuśmiechu nadają twarzy chłopca pogodny wyraz, a skierowane wprost na widza spojrzenie sprawia wrażenie ufnego. 
Towarzyszący dziecku pies jest niewielki, ma czarną sierść, długie, wysoko osadzone uszy i drobny pyszczek. Wyglądem przypomina rasę zwaną „King Charles Spaniel”. Pozostała część ciała pieska spowita jest cieniem, nieczytelna. 
Obecna lokalizacja obrazu F.-H. Drouaisa wystawionego na Salonie oraz jego dzieje nie są znane. W Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku zachowała się autorska replika tego obrazu, datowana na lata 1767-1768. Widoczne są wyraźne różnice pomiędzy tym obrazem a nyską kopią. XVIII-wieczna replika zakomponowana jest w owalu, a wiek chłopca określić można na 4-5 lat. Artysta bardzo starannie oddał wszystkie detale stroju oraz postać pieska, a całość malowana jest z zatarciem duktu pędzla, z miękkim modelunkiem światłocieniowym. Tymczasem autor nyskiej kopii potraktował wszystkie elementy obrazu nieco szkicowo, upraszczając szczegóły ubioru, ukrywając je w cieniu, nakładając farbę „zamaszyście” – w taki sposób, że kolejne jej warstwy są wyraźnie widoczne, podobnie jak ślad pędzla. Modelunek światłocieniowy nie jest tak łagodny i miękki, a nieco uproszczony. Partie ciemne malowane są laserunkowo, natomiast jasne kryjąco, w najjaśniejszych fragmentach z pozostawieniem faktury pędzla. Tak „nowoczesny” sposób malowania wskazywałby na to, że obraz przechowywany w nyskim muzeum powstał być może dopiero w XIX wieku i jest swoistą interpretacją dzieła F.-H. Drouaisa. 
Nyski „Chłopiec z psem” został zabezpieczony i przeznaczony do zbiorów muzealnych w połowie czerwca 1945 roku z pałacu w Biechowie, przez ówczesnego kierownika Referatu Kultury i Sztuki Starostwa Powiatowego w Nysie, inż. Stanisława Kramarczyka. W tamtym okresie kierowana przez Kramarczyka placówka muzealna tworzona była w nowej, polskiej rzeczywistości na bazie ocalałych z wojennej pożogi zbiorów zgromadzonych przed wojną oraz dzieł zabezpieczanych w okolicznych dworach i pałacach. Nyskie muzeum nie posiadało wówczas pomieszczeń, w których bezpiecznie można było przechowywać dzieła sztuki. Z tego powodu obrazy z biechowskiego pałacu tymczasowo wywieziono i zdeponowano w Wydziale Kultury i Sztuki w Katowicach, a następnie w Muzeum Śląskim w Bytomiu. Nyski obraz malowany jest na lnianym, grubo tkanym płótnie o zróżnicowanej grubości nitek wątku i osnowy. Zastosowano zaprawę klejowo-kredową z dodatkiem czerwonej glinki. Obraz co najmniej dwukrotnie poddawany był zabiegom konserwatorskim – prawdopodobnie jeszcze przed II wojną światową, a następnie w 1985 roku. Podczas ostatnich prac usunięto poprzednie nietrafione retusze, podmalowania i laserunki oraz pociemniały werniks, a także zdecydowano się zastosować nowe płótno dublażowe w celu likwidacji licznych zniekształceń oryginalnego płótna (wybrzuszeń, wgnieceń, załamań) i jego wzmocnienia.
Warto pamiętać, że artystyczne przedstawienia dzieci w sztuce nowożytnej poddane są pewnym konwencjom i nie oddają realiów ich świata zupełnie bezpośrednio. Podczas analizy portretów dziecięcych należy brać pod uwagę fakt, że malarz niczego nie pozostawia przypadkowi – czasem trudno odróżnić to, co jest bliskie minionej rzeczywistości, a co pozostaje tylko dekoracją.
 
Wybrana bibliografia:
Karta inwentarzowa zabytku MNa/SA 118
Archiwum Muzeum Powiatowego w Nysie, Dokumentacja konserwatorska obrazu „Portret chłopca z pieskiem”, XVIII w., nr inw. MNa/SA 118, teczka 2/251.
Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, red. U. Thieme, F. Becker, T. IX, Leipzig 1913, s. 577-579.
Bialic M., Etoński garniturek, czyli angielska moda dla dzieci i jej przejawy w Polsce w drugiej połowie XVIII i początkach XIX wieku, [w:] Dziecko i jego świat. Ubiory dziecięce od XVII do XIX wieku [katalog wystawy], Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie 2019, s. 236-253.
d'Est-Ange G.C., Dictionnaire des familles françaises anciennes lou notables à la fin du XIXe siècle, T. 4, Évreux 1905.
Gabillot C., Les trois Drouais, [w:] „Gazette des Beaux-Arts”, XXXV, Paryż, 1906, s. 246-258.
The French Paintings of the Fifteenth to the Eighteenth Century, Waszyngton 2009.
Oprac. Adriana Zalewska-Wąsowicz