Czas powstania: XVII lub XIX w. (?) Autor: nieznany (kopia wg Eglona van der Neera) (?) Technika: olej na blasze Wymiary: wysokość – 49 cm, szerokość – 39 cm
Na listopadowy obiekt miesiąca wybrano obraz z motywem muzycznym. „Lutnistka” pokazuje kobietę oddaną grze na lutni. Jej motyw był bardzo popularny w sztuce renesansu i baroku. Lutnia stanowiła bowiem w okresie od XV do połowy XVIII stulecia niezwykle popularny instrument na dworach i w miastach Europy. Grających na lutni malowali najsłynniejsi malarze tego czasu, tacy jak Michelangelo Merisi zwany Caravaggio, czy Frans Hals. Występowała też w licznych przedstawieniach graficznych. Lutnia to instrument strunowy szarpany. Jego pudło rezonansowe ma charakterystyczny migdałowaty kształt, który tworzą wygięte drewniane listwy przykryte płytą. Umieszczony pośrodku otwór rezonansowy często zdobiony jest rozetą. Krawędzie lutni również bywają dekorowane. Posiada ona szyjkę i odgięty próg na kołki potrzebne do naciągania strun. Lutnia występowała w wielu odmianach - liczba strun była różna, podobnie jak wielkość samego instrumentu. Na prezentowanym obrazie przedstawiono jego klasyczną wersję z ażurową rozetą.
W centrum obrazu namalowano młodą kobietę trzymającą na kolanach lutnię w kolorze brązu. Jej palce układają się do gry. Lewa ręka dziewczyny wspiera się o stół. Twarz ukazaną ma w ¾ i zwróconą w jej prawą stronę. Brązowe włosy są trefione, uszy zdobią perłowe kolczyki. Kobieta siedzi na krześle, którego oparcie wyściełane jest przymocowaną ćwiekami skórą. Ubrana jest w czerwony kaftan obszyty na krawędziach i rękawach białym futrem. Wokół dekoltu, spod kaftana, wystaje biała koszula. Spódnica jest szarobłękitna, układająca się w fałdy, z przodu ma naszyte pasmanteryjne paski. Po prawej stronie obrazu stoi stół, z którego spływa zielonooliwkowa tkanina (szal?) z żółtymi kwiatowymi wzorami i frędzlami. Na stole leżą jasnobrązowe skrzypce zwrócone pudłem rezonansowym ku dołowi (lub futerał lutni). Za skrzypcami stoi otwarta książka zapisana nutami. Postać kobiety jest oświetlona, wraz ze stołem tworzy pierwszy plan i odcina się od ciemnego tła, z którego wyłaniają się zarysy architektury – kolumny. Obraz jest typową dla okresu nowożytnego sceną rodzajową afirmującą granie na instrumencie i świadczy o popularności lutni. Namalowana mieszczanka lub szlachcianka jest osobą wykształconą muzycznie, o czym przekonują ukazane na stole nuty i skrzypce. O jej zamożności świadczą noszone przez nią perły, kaftan obszyty futrem i modna w XVII wieku fryzura.
Nyskie przedstawienie lutnistki najprawdopodobniej nie powstało w dobie baroku, a w XIX w. To najpewniej kopia obrazu „Lutnistka” z kolekcji drezdeńskiej Galerii Malarstwa Starych Mistrzów (Gemäldegalerie Alte Meister), obecnie obraz zaginiony. XVII-wieczny oryginał wykonał Eglon Hendrick van der Neer (ur. ok. 1634/1636 w Amsterdamie - zm. 1703 w Düsseldorfie), którego dzieła znajdują się m.in. w The National Gallery w Londynie („Judyta”) i The Metropolitan Museum w Nowym Yorku („Czytelniczka”). Ten holenderski artysta był synem znanego pejzażysty Aerta van der Neera (ur. 1603 w Amsterdamie - zm. 1677 tamże). Uczył się malarstwa u swojego ojca, jak to było w zwyczaju wśród artystów w XVII wieku oraz u Jacoba van Loo (ur. 1614 w Sluis – zm. 1670 w Paryżu), znaczącego portrecisty i malarza rodzajowego. Pracował w Amsterdamie, Rotterdamie i Hadze, bywał w Brukseli. Od 1690 roku był nadwornym malarzem elektora palatyńskiego w Düsseldorfie. Malował sceny rodzajowe.
„Lutnistka” Eglona van der Neera jest charakterystycznym przykładem holenderskiego malarstwa okresu baroku, w którym bardzo często przedstawiano osoby zajęte różnymi czynnościami w bliżej nieokreślonych wnętrzach. Dzieło z Drezna namalowano na drewnie dębowym, zaś nyskie na blasze miedzianej. Kopiowanie obrazów tzw. dawnych mistrzów, czyli twórców nowożytnych było powszechne w XIX w. O popularności „Lutnistki” van der Neera świadczy również powstanie jej graficznej wersji, która była częścią zbioru litografii tworzonych na wzór obrazów z Królewskiej Galerii Malarstwa w Dreźnie (Königliche Gemäldegalerie). Grafikę wykonał i opublikował w 1839 roku rytownik Franz Hanfstängl. Rycina w przeciwieństwie do obrazu jest dokładniejsza, ze szczegółowo zarysowanym architektonicznym wnętrzem w tle. Obraz z Nysy powstał zapewne po rozpowszechnieniu tego litograficznego przedstawienia. Nyska „Lutnistka” pochodzi z kolekcji adwokata Benno Nehlerta, nyskiego radnego i pisarza, a do zbiorów została włączona w 1947 roku. Oprócz tego obrazu z jego zbiorów przekazano kilkanaście obiektów. W 1978 roku dzieło zostało poddane zabezpieczającej konserwacji. Na jego powierzchni widoczna jest siatka spękań, tzw. krakelura. Na odwrociu przyklejona jest kartka z tytułem „Die Lautenspielerin”, „Eglon v. d. Neer” - „Lutnistka” i autor, wg którego namalowano obraz. Ponadto widnieje korona, którą należy zapewne łączyć z Królewską Galerią Malarstwa w Dreźnie oraz mało czytelny napis, który czeka na rozpoznanie. Prezentowany obraz wymaga szczegółowych badań, które potwierdzą czy pochodzi on z XVII wieku, czy jest to XIX-wieczny wyraz zamiłowania do kopiowania malarstwa holenderskich mistrzów.
Wybrana bibliografia i netografia
Karta inwentarzowa zabytku MNa/SA 123.
Buchner A., Encyklopedia instrumentów muzycznych, Racibórz 1995.
Genaille R., Słownik malarstwa holenderskiego i flamandzkiego, Warszawa 1975.
Heiduk F., Oberschlesisches Literatur-Lexikon, t. 2, Berlin 1993. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. K. Kubalska-Sulkiewicz, M. Bielska-Łach, A. Manteuffel-Szarota, Warszawa 2007.
Archiwum Zakładowe Muzeum Powiatowego w Nysie, sygn. 2/178, Dokumentacja konserwatorska obrazu „Lutnistka”.
Archiwum Zakładowe Muzeum Powiatowego w Nysie, sygn. 2/85, Nabywanie muzealiów 1947-1986.
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/437193
https://www.theleidencollection.com/artwork/a-lady-playing-a-lute-in-an-interior/
https://www.nationalgallery.org.uk/paintings/eglon-hendrik-van-der-neer-judith
https://www.nationalgallery.org.uk/artists/eglon-hendrik-van-der-neer
https://muzykotekaszkolna.pl/wiedza/instrumenty/lutnia
https://skd-online-collection.skd.museum/Details/Index/579661
https://www.britishmuseum.org/collection/object/P_1852-1009-400
