Muzeum Powiatowe w Nysie
48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10
Dalooka to mały bęben w kształcie kielicha, wykonany z materiałów dostępnych lokalnie: mieszanki gliny i łajna. Jednostronna membrana ze skóry zwierzęcej przymocowana za pomocą naturalnej żywicy. Pomalowany barwnikiem białym i czarnym w nieregularne, poziome pasy.
Pochodzenie: przekaz od osoby, która jako wolontariusz w 2009 roku przebywała w Sudanie, w Chartumie oraz w Sudanie Południowym wśród ludności Dinka i Nero.
Krótka historia bębnów sudańskich.
Bęben pochodzi z epoki neolitycznej i należy do najstarszych instrumentów świata. Afryka, w której instrument był i jest szczególnie popularny, ma tyle rodzajów bębnów ile plemion, tyle rytmów ile wiosek, tyle stanów umysłu, tyle sytuacji i języków, ponieważ bęben jest dźwiękowym nośnikiem afrykańskiej egzystencji. Stąd różnorodność kształtów, materiałów, konstrukcji i zastosowań. Od prostych środków przekazywania wiadomości z jednej wioski do drugiej po ceremonie upamiętniające ważne wydarzenia w życiu jednostki i grupy – bęben rezonuje. Język moduluje się w zależności od kształtu instrumentu i uderzenia perkusisty, np. bęben pod pachą przekazuje wiadomość „wypowiadając go” - muzyk odtwarza nuty najbliższe rejestrowi mowy. Bęben towarzyszy Afrykanom od narodzin do śmierci.
Sudan ze względu na swoje położenie geograficzne w Afryce, w południowym pasie regionu Sahelu, gdzie kultury afrykańska, arabska, chrześcijańska i islamska ukształtowały tożsamość ludzi, był kulturowym skrzyżowaniem pomiędzy Afryką Północną, Wschodnią i Zachodnią, a także z Półwyspem Arabskim. Tym samym ma bogatą i bardzo różnorodną kulturę muzyczną, począwszy od tradycyjnej muzyki ludowej, w której bębny odgrywają najważniejszą rolę.
Niewielki bęben dalooka pochodzący z regionu Darfur, który według doniesień rozprzestrzenił się na resztę Sudanu w wyniku handlu między Sułtanatem Darfuru a Sułtanatem Funj (obecnie uważanym za Sudan), jest popularny wśród kobiet, grających Aghaani banaat (piosenki dla dziewcząt).
Bębenek stosowany jest także w czasie duchowych występów muzycznych zwanych zār, o których uważa się, że muzyką jest się w stanie wypędzić złe duchy z opętanych osób.
Aghaani banaat jest to gatunek muzyki pisany i komponowany przez kobiety dla kobiet. Jest śpiewany w grupie i towarzyszy mu rytm dalooka. Gatunek ten był historycznie napiętnowany ze względu na rażące naruszenie tabu dotyczącego śpiewania kobiet, a także skojarzenia z wyraźnymi tekstami i aluzjami. Jednak pomimo tego piętna, rytm tom-tom aghaani banaat, zapoczątkowany przez byłe niewolnice, odegrał swoją rolę w narodzinach współczesnej muzyki sudańskiej.
Piosenki poruszają różnorodną tematykę, ale najbardziej znane to:
1. Pieśni miłosne.
2. Pieśni Sira: częścią tradycyjnego sudańskiego wesela jest Sira, podczas którego pan młody maszeruje od swojego domu do domu panny młodej. Podczas tego marszu piosenkarz, mężczyzna lub kobieta, śpiewał piosenkę, prosząc o błogosławieństwo dla pary. Chociaż nie wszystkie piosenki Sira są technicznie aghaani banaat, są one coraz częściej kojarzone z tym gatunkiem.
3. Muzyka Ragees aroos: jest to muzyka przeznaczona do tańca sudańskiej panny młodej – tradycji weselnej, podczas której panna młoda wykonuje złożony i zmysłowy taniec przed panem młodym, swoimi przyjaciółkami i rodziną.
Inną tradycyjną formą w poezji ustnej są pieśni kobiecych śpiewaczek z zachodniego Sudanu - pochwalne lub ośmieszające - zwane Hakamat. Są to kobiety o wysokiej pozycji społecznej, szanowane za swoją elokwencję, intuicję i zdecydowanie, które mogą zarówno podżegać, jak i oczerniać mężczyzn ze swojego plemienia, gdy są zaangażowani w spory z innymi plemionami. Społeczny wpływ tych Hakamat może być tak silny, że artyści zostali zaproszeni w ramach inicjatyw budowania pokoju w Darfurze do wywarcia wpływu na rozwiązywanie konfliktów lub współczesnych problemów społecznych, takich jak ochrona środowiska.
Bębenek dalooka jest pod kilkoma względami nietypowym eksponatem w zbiorach Muzeum Powiatowego w Nysie, zatem z uwagi na jego unikatowość, wartym uwagi.
Oprac. Edward Hałajko
Bibliografia i netografia:
Karta inwentarzowa MNa/V 201
https://www.reddit.com/r/arabs/comments/jlloua/the_history_of_sudanese_music_part_i_drums_and/ [dostęp: 27.02.2024]
https://www.face-music.ch/instrum/uganda_drumen.html [dostęp: 27.02.2024]