Styczeń

Grafika „Le Bal Paré” (Uroczysty bal)

Autorzy: rys. Augustin de Saint Aubin, ryt. Antoine Jean Duclos,
Miejsce i czas powstania: Paryż 1773 (oryginał), Berlin II poł. XIX wieku (faksymila)
Materiał i technika: papier, miedzioryt
Wymiary: wysokość – 32 cm, szerokość - 44 cm

Akcja grafiki „Uroczysty bal” - „Le Bal Paré” rozgrywa się u pana Villemorien Fila, czego dowiadujemy się z podpisu rozdzielonego w połowie kartuszem (wieniec z liści) z tarczą herbową (dwie gwiazdy, pies, dwa ramiona trójkąta) zwieńczoną koroną i umieszczonego w ozdobnej ramie zamkniętej u dołu frędzlami – „Le Bal Paré/ A Monsieur de Villemorien Fila”.

W pałacowej sali na planie czworokąta ukazany został tłum ludzi bawiących się podczas balu. Na środku sali cztery tańczące pary. Po lewej stronie grafiki wchodząca para: mężczyzna wprowadza damę, trzymając ją za rękę. Przed nimi tyłem do widza stoi krzesło z płaszczem (tzw. pelisą) obszytym futrem. Na pierwszym planie po prawej stronie grupa osób - widzimy siedzących i stojących elegancko ubranych mężczyzn i kobiety. W głębi sali, w lewym narożu gra orkiestra: trzech skrzypków, wiolonczelista oraz flecista posiadający również bębenek. Przed muzykującymi pulpity z nutami. Po przeciwnej stronie sali mężczyzna zapala od świecy na kinkiecie kolejną świecę. Obok niego służący wychodzi z przejścia i niesie tacę. Wokół tańczących par, w głębi sali siedzą ludzie zajęci rozmową i obserwujący tancerzy. Po lewej i po prawej stronie sali widoczne są przejścia do kolejnych pomieszczeń. Nad nimi i nad lożą z muzykami płyciny ze scenką z puttami, ujęte w dekoracyjną ramę. Pomiędzy drzwiami po prawej stronie w płycinie u góry dekoracyjnie obramowany zegar. Na ścianach wiszą kinkiety z płonącymi świecami. W głębi ściana z trzema zamkniętymi drzwiami (oknami?) przysło-niętymi kotarami. Pomiędzy nimi znajdują się lustra. W jednym z nich widać delikatnie odbicia postaci. W sali wisi pięć kryształowych żyrandoli z płonącymi świecami.

Prezentowany sztych jest typowym przykładem francuskiej rokokowej grafiki i obrazuje arystokratyczne zwyczaje we Francji. Po śmierci Ludwika XIV w 1715 roku rządy objął jako regent książę Filip Orleański (czas regencji trwał osiem lat), a później Ludwik XV (1715-1774) - okres ten w historii sztuki określany jest mianem rokoka, którego tendencje zaobserwować można do lat 90. XVIII wieku. Oprócz tego, że rokoko charakteryzowało się specyficznymi dekoracyjnymi formami, w których prym wiódł ornament rocaille, wiązało się również ze zmianą obyczajów. Po surowym panowaniu Ludwika XIV nastąpiło rozluźnienie w etykiecie i sposobie zachowania. Kwitło życie dworskie, popularne były zabawy na łonie natury (tzw. fêtes, czy maskarady). Ważną tendencją w okresie rokoka było zainteresowanie potrzebami kobiet, które podczas towarzyskich spotkań znajdowały się w centrum uwagi. Bale i koncerty były bowiem codziennością wyższych elit XVIII w. Na salonach dyskutowano o sztuce oraz literaturze (mowa wtedy o tzw. salonie literackim), tańczono i słuchano muzyki.
Na rycinie „Le Bal Paré” cztery pary uchwycone są w tańcu. Ich sposób trzymania ramion i uniesienia nóg oraz rąk wskazują na to, że przedstawieni tańczą almandę, popularny taniec dworski i towarzyski XVIII w. Towarzyska almanda XVIII-wieczna wywodzi się z XVII-wiecznej almandy scenicznej. Wyróżnia się splecionymi razem ramionami tancerzy oraz krokami double (posuwisty) oraz balancé (kołyszący).

Grafika ta jest również źródłem kostiumologicznym. Postaci ubrane są zgodnie z modą panującą w latach 70. XVIII wieku. Tańczące kobiety na rycinie „Le Bal Paré” noszą suknie do kostek. Jest to przeciwieństwo długich sukien dworskich (tzw. robe à la française) z pierwszej połowy XVIII w. Suknie, w które ubrane są damy, składają się z trzech części: spódnicy obszytej marszczonymi falbanami, której szerokość zawdzięcza tzw. panier – rogówce, czyli odpowiednio rozstawionemu stelażowi; sukni wierzchniej – lekkiej narzutki z ufałdowanymi charakterystycznie bokami na dole za pomocą sznureczków - tzw. polonaise oraz bawetu, czyli trójkątnej wstawki przypinanej na przodzie. Wyraźnie widać też ubiór innych kobiet: siedzącej po prawej stronie i wchodzącej do pomieszczenia po lewej, które ubrane są w tradycyjny robe á la francaise z angażantami (ozdobnymi koronkowymi mankietami). Kobieta po lewej nosi też dekoracyjny płaszczyk – pelisę. Warto zaznaczyć, że mężczyźni na rycinie ubrani są w habit (rodzaj fraka), kamizelkę oraz krótkie spodnie culotte. Noszą małe peruki z kokardami. Kobiety zaś mają wysoko upięte i ufryzowane włosy.

Grafika jest sygnowana. W prawym dolnym rogu widnieje napis w języku francuskim: „Par son trés Humble et trés Obeissant Serviteur Chereau fila” – „Przez swego bardzo pokornego i bardzo posłusznego sługę Chereau”, co może oznaczać pomocnika w pracach nad grafiką. Rysownikiem jest zaś Augustin de Saint Aubin (1736 -1807), co wiadomo z inskrypcji w lewym dolnym rogu:„Desine par Aug. de St. Aubin Graveur du Roy, Desinateur et Graveur de A.S. Mgr . le Duc d'Orléans -„Narysowane przez Aug. de Saint Aubin, rytownika królewskiego, rysownika i rytownika księcia orleańskiego z A.S [Saint Aubin?]”. Augustin de Saint Aubin pochodził z rodziny o tradycjach artystycznych, jego bracia Gabriel Jacques (1724-1780) i Charles Germain (1721-1786) również byli rytownikami i malarzami. Augustin był członkiem Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby oraz rytownikiem w Bibliotece Królewskiej. Wystawiał swoje prace na Salonie paryskim w latach 1771-1789 - wśród jego dzieł wystawionych w 1773 roku znajduje się właśnie omawiana grafika. Tworzył przedstawienia o charakterze rodzajowym, ornamentalnym oraz portrety. Jego stylistyka oscyluje wokół rokokowej konwencji ukazywania rzeczywistości.
Rytownikiem grafiki był Antoine Jean Duclos (1742-1795), co wiadomo z napisu w prawym dolnym rogu – „Gravé par A.J. Duclos” – „Grawerowane przez A.J. Duclosa”. Antoine Jean Duclos był uczniem Augustina de Saint Aubina, rytował grafiki i ilustrował książki. Tworzył głównie sztychy wykorzystując rysunki innych artystów, m.in. swojego mistrza.

Omawiana rycina nie jest jednak oryginalnym XVIII-wiecznym sztychem. To XIX-wieczna faksymila (reprodukcja) wykonana przez firmę grafików i wydawców Amsler&Ruthardt w Berlinie (założona w 1860 roku przez Hermanna Amslera i Theodora Ruthardta, działała do 1920 roku). O pochodzeniu grafiki świadczą dwie pieczątki przybite na odwrocie: „Amsler&Ruthardt Berlin W.8” i „FACSIMILE REPRODUCTION … Berlin”.


Bibliografia:
Karta inwentarzowa, MNa/SA 2065
Dulewicz A., Słownik sztuki francuskiej, Warszawa 1986.
Gutkowska-Rychlewska M., Historia ubiorów, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. K. Kubalska-Sulkiewicz, Warszawa 2007.
Srnenská D., Francuska grafika rokokowa, Warszawa 1988.
Thieme U., Becker F., Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, Bd. XXIX, Leipzig 1935, s. 319.
Tomkiewicz W., Rokoko, Warszawa 1988.

https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG17276 (dostęp: 18.12.2023 r.)
https://www.stephenongpin.com/artist/236846/antoine-jean-duclos (dostęp: 18.12.2023 r.)
https://www.stephenongpin.com/artist/236846/antoine-jean-duclos (dostęp: 18.12.2023 r.)
https://gelonchviladegut.com/en/autor/augustin-de-saint-aubin/ (dostęp: 18.12.2023 r.)
https://www.tance.edu.pl/pl/dances/show/category/0/dance/698 (dostęp: 18.12.2023 r.)