Grafika „Le Concert” – „Koncert”
Autorzy: rys. Augustin de Saint Aubin, ryt. Antoine Jean Duclos,
Miejsce i czas powstania: Paryż 1773 (oryginał), Berlin II poł. XIX wieku (faksymila)
Materiał i technika: papier, miedzioryt
Wymiary: wysokość 31,4 cm, szerokość 43,5 cm
Lutowy obiekt miesiąca stanowi parę do styczniowego eksponatu „Le Bal Paré” (Uroczysty bal). Grafika „Le Concert” (Koncert) - pokazuje scenę rozgrywającą się w majątku hrabiny de Sains Brisson, o czym informuje podpis w języku francuskim: „Le Concert./ A Madame La Comtese de Sains Brisson” umieszczony na dole, w dekoracyjnej ramce z bordiurą zamkniętą u dołu frędzlami. Pomiędzy napisem na środku widnieje kartusz herbowy, składający się ze wstęgi i roślinności, z dwoma tarczami. Herb po lewej należy do rodziny de Saint (Sains) Brisson – identyczny widnieje na rycinie ukazującej markiza de Saint Brisson autorstwa Pierre'a Seguiera ze zbiorów Biblioteki Narodowej.
Na rycinie ujętej w dekoracyjną ramę widzimy owalną salę, bogato architektonicznie dekorowaną. Na pierwszym planie po lewej i prawej stronie zebrani są ludzie na koncercie. W głębi, w centrum grafiki: po lewej pochylający się mężczyzna, wertujący książkę położoną na taborecie na innych tomach - zapewne szuka odpowiednich nut; obok w wygodniej pozie siedzi mężczyzna; w głębi umiejscowiono klawesyn - siedzi przy nim kobieta, której mężczyzna stojący po jej prawej stronie przekłada nuty; po lewej stronie klawesynistki gra wiolonczelista; z tyłu za nimi znajduje się skrzypek i flecista; przed klawesynem postawiona jest harfa, na której nikt nie gra, a obok długi pulpit z nutami i leżącymi skrzypcami. Po lewej stronie widać instrument - „viola di bordone” (baryton) lub „viola d’amore” (ponieważ ten przypominający wyglądem kontrabas instrument smyczkowy ma gryf zakończony dekoracyjną główką zamiast tradycyjnym ślimakiem). Wokół muzykujących wytworni słuchacze. Przy kobiecie siedzącej po prawej stronie znalazł się nawet mały piesek.
W pomieszczeniu widoczne są cztery okna - dwa środkowe z nich do połowy zasłonięte suto marszczoną kotarą z wielkimi chwostami. Okno po prawej całkowicie odsłonięte, a skrajne po lewej zasłonięte. Ponad otworami okiennymi panoplia (dekoracje złożone z broni). Okna rozdzielają pary kanelowanych pilastrów z głowicami w porządku jońskim. Pomiędzy pilastrami popiersia. Nad belkowaniem widoczny fragment plafonu z dekoracją freskową w formie chmur i puttów. Płytki podłogi to ciemniejsze i jaśniejsze kwadraty ułożone w szachownicę.
Skrajnie po lewej widać fragment wejścia, nad nim widoczna część medalionu z podobizną.
Tematem przedstawienia jest koncert w prywatnej rezydencji arystokratycznej.
Muzyka rokoka, jak i pozostałe dziedziny sztuki tego okresu, miała charakter dworski. W centrum kompozycji przy klawesynie siedzi kobieta - typowy rokokowy motyw eleganckiej kobiety, która jest koniecznie wykształcona muzycznie.
Rokoku w muzyce odpowiada styl
galant. Czas przełomu pomiędzy barokiem a klasycyzmem datowany jest mniej więcej na lata 1710-1760. Cechował się on lekkością brzmienia i finezją. Miał dawać przyjemność, gwarantował łatwość słuchania. Był prosty, wdzięczny i naturalny. Nie stosowano rozbudowanych form, ale miniatury z refrenem, które stanowiły suitę. Ten elegancki nurt rozwinął się głównie we Francji, ale oddziaływał też na muzykę kompozytorów niemieckich (tzw. szkoła berlińska) i włoskich. Styl
galant występował w operach, a także w muzyce instrumentalnej, szczególnie klawesynowej (tutaj miała znaczenie twórczość grupy określanej mianem klawesynistów francuskich). To klawesyn był głównym instrumentem tego czasu. Wśród artystów tworzących w stylu galant należy wymienić przede wszystkich Francuzów: Jeana –Philippe’a Rameau (1683-1764), Françoisa Couperina (1668-1733), czy Włocha Domienico Scarlattiego (1685 – 1757) oraz Niemców: Carla Philippa Emanuela Bacha (1714-1788) i Georga Philippa Telemanna (1681-1767). Tworzono bardzo często muzykę taneczną. Styl
galant wpływał na muzykę w kręgach arystokratycznych, czego przykładem jest prezentowana rycina, bowiem chętnie bawiono się, słuchając przyjemnej muzyki we wspólnym gronie.
Grafika „Koncert” jest przedstawieniem typowego zachowania francuskiej arystokracji w okresie regencji (czas władania regenta Filipa Orleańskiego w latach 1715–1723) i panowania Ludwika XV ( 1715-1774). Salon w arystokratycznej paryskiej posiadłości (tzw. mansion) stał się centrum kulturalnym. Umilano sobie w takich miejscach czas słuchaniem muzyki i graniem na instrumentach. Rozwinęła się wówczas francuska muzyka salonowa. Znany francuski kompozytor tworzący dla Ludwika XIV, już wcześniej wymieniony, François Couperin opublikował w 1713 i 1716 roku instrukcję grania jego klawesynowych utworów. Kompozytorzy po śmierci Ludwika XIV zaczęli zwracać się w stronę arystokratycznej publiczności, która wykształcona muzycznie, chętnie wykonywała ich muzykę. Na rycinie „Koncert” uwagę zwracają duże okna, przez które wpada światło słoneczne - to symbol oświecenia i obeznania w świecie oraz sztuce zebranego towarzystwa.
Podobnie jak grafika „Le Bal Paré”, sztych „Koncert” jest świetnym źródłem do badań nad historią mody. To niemal żywa ilustracja ubiorów z lat 70. XVIII wieku. Kobiety ubrane są w długie
robe à la française. Na ten ubiór składała się suknia wierzchnia ze stanikiem z otwartym przodem, który zasłonięty był trójkątną wstawką, tzw. bawetem, ozdabianym często kokardami. Rękawy zakończone były angażantami, czyli rzędem trzech falbaniastych koronek. Do tego spódnica spodnia oparta na
panier – rogówce, czyli szerokim stelażu. Spódnice spodnie były dekorowane pasmanterią i falbanami. Tył sukni w miejscu karku zaczynał się dwoma charakterystycznymi plisami. Kobiety na rycinie mają ufryzowane włosy. Mężczyźni zaś ubrani są w
habit (frak), kamizelkę i krótkie spodnie
culotte. Noszą małe peruki oraz typowe dla tego okresu buty z klamerkami.
Rycinę wykonali ci sami artyści, co sztych „Le Bal Paré”. Grafika jest sygnowana w prawym dolnym rogu w języku francuskim – „Par son trés humble u trés Obéissans/ Serviteur Duclos.” - „Przez jego bardzo pokornego i bardzo posłusznego/Sługę Duclosa.”. Ten podpis wskazuje na rytownika grafiki, Antoine`a Jeana Duclosa (1742-1795). Zaś twórcą rysunku do grafiki był Augustin de Saint Aubin (1736 -1807). Tak samo jak rycinę „Le Bal Paré” wystawił „Koncert” na Salonie paryskim w 1773 roku. Prezentowany egzemplarz grafiki nie pochodzi jednak z XVIII wieku. To XIX-wieczna kopia, o czym informują pieczątki na odwrociu: „Amsler&Ruthardt Berlin W.8” i „FACSIMILE REPRODUCTION … Berlin”. Świadczy to o dużej popularności francuskiej kompozycji w późniejszym okresie.
Bibliografia:
Karta inwentarzowa zabytku MNa/SA 2066.
Boucher F.,
Historia mody, Warszawa 2006.
Buchner A.,
Encyklopedia instrumentów muzycznych, Racibórz 1995.
Mała Encyklopedia Muzyki, red. S. Śledziński, Warszawa 1968.
Rice J.,
Music in the Eighteenth Century, Londyn, Nowy York 2013.
Thieme U., Becker F.,
Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, Bd. XXIX, Leipzig 1935, s. 319.
Tomkiewicz W.,
Rokoko, Warszawa 1988.
https://polona.pl/item-view/8aa801de-e91f-41be-9088-ec82208a126e?page=0
(dostęp: 05.01.2024r.)
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/styl-galant;3980875.html (dostęp: 05.01.2024 r.)
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/klawesynisci-francuscy;3922759.html
(dostęp: 09.01.2024 r.)
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/berlinska-szkola;3876364.html (dostęp: 09.01.2024 r.)
Oprac. Maria Frańczak