Czas powstania: XVI w. Wymiary: wysokość - 59 cm, szerokość - 91 cm Materiał i technika: olej na desce
Carlo Portelli, ur. ok. 1508 r. w Loro, zm. w 1574 r. we Florencji, uczeń Rudolfa Ghirladaio. Choć działał w rodzinnym Loro, jego działalność artystyczna związana była głównie z Florencją, gdzie malował obrazy dla kilku kościołów, szczególnie dla Santa Maria Maggiore.
Obraz prezentowany w pierwszej sali Galerii Malarstwa Muzeum w Nysie zatytułowany „Święta Rodzina” przedstawia cztery osoby, tworzące wzajemny, intymny portret rodzinny. W centrum kompozycji umieszczono postać młodej Maryi z Jezusem i dwoje świętych – prawdopodobnie św. Annę i św. Joachima (lub św. Józefa). Obecność św. Joachima uzasadniałoby umieszczenie na obrazie św. Anny, zatem obecni byliby oboje rodzice Maryi), ale ponieważ postać świętego została umieszczona obok Maryi, można również interpretować ją jako św. Józefa. Obraz wykonany został temperą na desce topolowej. Dokładna data jego powstania nie jest znana. Malowidło zostało poddane gruntownej konserwacji w 1985 r. Analiza konserwatorska wykazała liczne przemalowania i retusze oraz mechaniczne, celowe uszkodzenia oczu i ust wszystkich postaci.
Carlo Portelli zaliczany jest do grona włoskich malarzy manierystycznych. Manieryzm najwcześniej ukształtował się właśnie we Florencji. Był on nurtem w sztuce opozycyjnie nastawionym w stosunku do renesansu. Manieryści nie szukali klasycznych proporcji ciała i realizmu kształtów oraz przestrzeni. Przeciwnie – ciała namalowanych postaci bywały nadmiernie wydłużone, z nieproporcjonalnie małymi głowami, często w nienaturalnych, wyszukanych pozach, eksponowano gesty dłoni o smukłych palcach, szaty często ukazane były jako dekoracyjne, wzburzone fałdy. Układ postaci bywał zupełnie niekonwencjonalny, a ich wzajemne relacje pokazywane w sposób dotąd nie stosowany. Bardzo charakterystyczne było wypełnienie całej powierzchni obrazu sceną z pierwszego planu. Manieryści lubowali się także w wyrafinowanych, rzadkich połączeniach kolorystycznych. W poszukiwaniu nowych form wypowiedzi artystycznej odeszli oni od studiowania natury, jak czynili to ich renesansowi poprzednicy. Sięgnęli za to do własnej wyobraźni.
"Święta Rodzina” Carla Portellego jest przykładem właśnie takiego manierystycznego malarstwa i wiele z wymienionych wyżej tendencji możemy na tym obrazie zaobserwować. Przede wszystkim zauważymy rzadko spotykaną kompozycję – wszystkie postaci ukazane są do połowy, wielkości niemal naturalnej – to układ, który sprawia wrażenie, że znajdujemy się wśród nich. Cała powierzchnia obrazu wypełniona jest tymi dużymi postaciami pierwszego planu i nie ma już miejsca na elementy wnętrza lub pejzaż w tle (tak charakterystyczne dla renesansu). Kompozycja przedstawienia nie jest zamknięta, postacie przecięte są ramą obrazu, niedokończone. Uwagę zwraca ułożenie sylwetki św. Joachima (lub św. Józefa), pokazanego jakby od tyłu, z mocno skręconą głową tak, że widzimy jego twarz niemal w ¾. Widzimy też wyeksponowany gest dłoni św. Anny dotykającej małego Jezusa (również nienaturalnie odwracającego głowę w tył). Ważnym elementem obrazu są także wyszukane zestawienia kolorystyczne, m.in. amarantowa suknia Maryi kontrastująca z zielenią i fioletami okrycia świętego stojącego tuż obok.
