Kwiecień

Skrzynia Cechu Garncarzy

Czas powstania: XVIII/XIX w.
Wymiary: wysokość – 35cm, szerokość – 56cm, głębokość – 37 cm.
Materiały i technika: Drewno lipowe, żelazo, intarsje, okucia.

Obiektem miesiąca jest dziewiętnastowieczna skrzynia cechu garncarzy ze Śląska, pochodząca ze zbiorów Muzeum Powiatowego w Nysie. Mebel został poddany restauracji, przywrócono pierwotne walory estetyczne i ekspozycyjne. Przeprowadzono pełną konserwację, zgodnie z zasadami panującymi w konserwacji obiektów muzealnych. Wszelkie czynności związane z naprawami, uzupełnieniami zostały wykonane jak najmniejszym kosztem oryginalnej substancji zabytkowej. Techniki i środki użyte do konserwacji lady były podobne do tych, których użyto przy pierwotnym wykonaniu. Gatunki drewna użyte do rekonstrukcji dna, nóg, intarsji, listwy ozdobnej oraz do napraw ubytków zostały dobrane starannie pod względem usłojenia i były zgodne z gatunkami drewna jakie występują w skrzyni. Materiały użyte przy konserwacji obiektu, są materiałami odwracalnymi.

Chcielibyśmy przybliżyć Państwu tenże obiekt opisując konstrukcję i zdobnictwo. Taka skrzynia niewątpliwie ma w sobie duszę przeszłości i kryje wiele ciekawych historii. Jest skarbnicą wiedzy historycznej i artystycznej.

Skrzynia cechowa, inaczej „lada cechowa, skrzynka (szkatuła), wykonana z drewna, rzadziej z metalu, z wiekiem, szufladkami i skrytkami do przechowywania dokumentów, pieniędzy, pieczęci i cenniejszych przedmiotów cechowych, np. wilkomów, pucharów, cech itp.; często bogato zdobiona rzeźbą, intarsją lub malowidłami, m.in. przedstawieniem emblematów cechowych i napisami; w użyciu od średniowiecza< niem. Lade >”

K. Kubalska-Sulkiewicz

Restaurowany mebel jest obiektem o konstrukcji skrzyniowej w formie prostopadłościanu. Wykonany został z jednego rodzaju drewna – lipowego (Tilia sp.). Drewno skrzyni ma typową dla drzew ze strefy klimatu umiarkowanego strukturę rozpierzchło-naczyniową. Drobne naczynia makroskopowo są prawie niewidoczne. Promienie drzewne nie są widoczne na przekrojach poprzecznym i stycznym. Drewno to jest jasne, nie zawiera zabarwionej twardzieli. Na przekroju zbliżonym do promieniowego widoczne są wyraźne linie – smugi. Przeprowadzone badania mikroskopowe pozwoliły na stwierdzenie, że cechy rozpoznawcze są zgodne z charakterystyką budowy mikroskopowej drewna lipy.

Ściany skrzyni połączone są ze sobą na złącza wczepowe, narożne, skośne przelotowe i klinowane. Maskowane są intarsją geometryczną paskową. Do intarsji użyto ułożonych na przemian romboidalnych pasków z jasnego drewna lipy i ciemnego śliwy (Prunus sp.). Skrzynia zaopatrzona jest w uchylne wieko wykonane z jednej deski z jasnego drewna lipy, obramowane z trzech stron listwami profilowanymi (prawej, lewej i przodu), pokrytymi ciemną farbą. Elementy listwy połączone są złączem wpustowym prostym, pojedynczym.Górną powierzchnię stanowi intarsja w formie szachownicy, zamknięta z czterech stron listwą ozdobną. Poszczególne elementy listwy zostały ze sobą połączone pod kątem 45°. Szachownica zawiera 7 rzędów i 9 kolumn: kwadraty z jasnego (lipa) i ciemnego drewna (śliwa). Wszystkie jasne pola (kwadraty) mają widoczny przekrój styczny, a układ włókien równoległy do dłuższej krawędzi wieka. Natomiast elementy ciemne w szachownicy mają układ włókien prostopadły do dłuższej krawędzi wieka.

Okucia zawiasowe zamykające łączą wieko z tylną ścianą skrzyni. Są to dwa zawiasy w formie strzałek, pasowe podwójne. Zawiasy zamocowane są do zewnętrznej strony tylnej ściany pudła oraz do wewnętrznej jego strony wieka.Po środku ścian bocznych usytuowane są uchwyty żelazne ze spłaszczonych prętów w formie rączek, przymocowanych do podłoża poprzez czteropłatkowe rozetki na gwoździe. W ścianie przedniej znajduje się ślad po wpuszczanym zamku. W środkowej części wszystkich ścian znajduje się motyw intarsji sznurkowej, który tworzy obrys prostokąta. Na ścianie frontowej przymocowany za pomocą dwóch gwoździ szyldzik w formie tarczki.

Wnętrze jednoprzestrzenne posiada boczny przyskrzynek z zamykanym wieczkiem, które obraca się na czopach. Wieczko (deseczka o grubości 10 mm) wykonane jest z drewna twardego, rozpierzchło-naczyniowego – klonu (Acer pseudoplantus L.), a poszczególne elementy przyskrzynka (deseczki o grubości 15 mm) wykonano z jednego rodzaju drewna iglastego. Najprawdopodobniej jest to drewno świerka pospolitego (Picea abies L.).

Drewno lipy z którego został wykonany mebel stosowano w 1. poł. XVI w. w szafach norymberskich, jako płaskie dekoracje snycerskie. Gatunek ten pojawił się także w XVII w. Drewna owocowe takie jak: czereśnie, wiśnie, śliwy i grusze pojawiły się dosyć późno w meblarstwie, bo w XIX wieku, a wcześniej występowały sporadycznie w intarsjach. Drewno śliwy, które ma charakterystyczny kolor i rysunek, popularne było w biedermeierowskich meblach skrzyniowych. Intarsja geometryczna (drewno śliwy i lipy) wykonana jest z dużą starannością i dokładnością, o czym świadczą połączenia czworoboków w intarsji sznurkowej.

Technika intarsji inaczej nazywana techniką malowania drewnem była znana już w starożytności. Egipcjanie używali przeważnie drewna cisowego; hebanowego; cedrowego a także cyprysowego.

Innym zabiegiem stosowanym ze względu na estetykę było wykonanie listew profilowych. Zostały one zastosowane także w przypadku opisywanej skrzyni.Mają one nie tylko zdobić mebel, ale także zamykają optycznie niektóre ich powierzchnie. Są cechą po której można często rozpoznać styl, czas powstania obiektu i miejsce.


I. Grzeluk podaje, że skomplikowane profile, stosowano w epokach baroku, rokoka i secesji. Dla rozbicia jednostajności równej powierzchni mebla w danej epoce stosowane były różne profile. Wynikało to ze stylu i możliwości technicznych, a także upodobań estetycznych. Tak więc listwy profilowe są cechą, po której możemy rozpoznać styl, a co za tym idzie czas powstania obiektu, a nawet miejsce jego pochodzenia. Już od starożytności wykształciło się wiele profili, które zastosowane były m.in. w porządkach architektonicznych i meblach: esownice, simy, ćwierćwałki, półwałki, itp. W meblarstwie bogactwo profili wzrosło po wynalezieniu w 1565 r. przez L. Dennera tzw. ciągarki ławowej, maszyny która ułatwiła ich wykonanie. Oprócz funkcji dekoracyjnej profile mają także znaczenie użytkowe:


„Profilowanie ma różne zastosowanie np.: chroni wąskie powierzchnie obrzeży płyt, maskuje połączenia, dzieli duże płaszczyzny na mniejsze, wywołują złudzenie pocienienia lub pogrubienia itd ”

I. Grzeluk


Kolejnymi elementami zdobniczo-użytkowymi, pozwalającymi sklasyfikować pewne cechy mebla są okucia.J. Sękowski podaje informacje, że do połowy XIX w. okucia wykonane były ze stali kutej ręcznie. Wiadomo również, że niekiedy w drewnie wykonywano gniazda dla częściowego zatopienia mechanizmu. Co najmniej do połowy XIX w. elementy okuciowe wykonywane były na specjalne zamówienie stolarzy. Zamki stosowane w czasach późniejszych powstawały już masowo. Miały one cały mechanizm ukryty w obudowie i były wpuszczane w odpowiednie wycięcie w drewnie.

Koniec XIX w. i pierwsza połowa XX w. jest okresem schyłkowym, jeżeli chodzi o dziedzinę rzemieślniczą wytwarzania mebli, a w tym skrzyń. Powoli są wypierane z izb mieszkalnych przez meble fabryczne. Usuwane są do pomieszczeń, gdzie nie będą eksponowane, a raczej chowane w komórkach, na strychach i w stodołach. Niestety z tych miejsc też powoli będą znikać. Pozostaną nam muzea, w których to możemy oko w oko spotkać się ze świadkiem historii, który będzie nam służył jako skarbiec wiedzy historycznej i artystycznej. Opisywaną skrzynię mogą Państwo podziwiać na drugim piętrze Muzeum Powiatowego w Nysie, na czwartej sali ekspozycji stałej „Rzemiosło Artystyczne”.

Wybrana literatura:

Grzeluk I. 2000: „Słownik Terminologiczny Mebli”, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa
Kubalska-Sulkiewicz K. 2004: „Słownik terminologiczny Sztuk Pięknych”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Sękowski J. 2009: „Konserwacja mebli zabytkowych”, Wydawnictwo Naukowe Semper Warszawa,

Oprac. Wioletta Szydłowska