Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Lipiec


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

Nadproże portalu nyskiego ratusza


Datowanie:
1488 rok
Materiał: granit
Wymiary: 124 x 49 x 32 cm

W zbiorach Muzeum Powiatowego w Nysie znajduje się bardzo wiele przedmiotów – wyrobów dawnego rzemiosła - związanych z dziejami naszego miasta. Spośród nich kilka pochodzi z nieistniejącego od kilkudziesięciu lat budynku ratusza. Jednym z najokazalszych jest fragment kamiennego portalu wieńczącego niegdyś wejście do wieży ratuszowej. Pierwotnie znajdował się on nad starym wejściem do wieży od uliczki zwanej Turmgasse, czyli od strony południowo-wschodniej. Po zniszczeniu ratusza w 1945 roku i wysadzeniu w powietrze pozostałości wieży w roku 1966, ten fragment kamieniarki trafił do zbiorów nyskiego muzeum. Wykonany z jasnoszarego granitu, nieco uszkodzony, z nadłupanymi krawędziami. Na pierwszy rzut oka może wydawać się niezbyt interesujący, ale zawiera w sobie kilka niezwykle ciekawych informacji, szczególnie ważnych dla historii Nysy. Nadproże posiada prosty grzbiet, a część dolna, czyli podłucze uformowane jest w kształcie dwuramiennego łuku, typowego dla okresu późnego gotyku. Co najważniejsze, widnieją na nim 3 płaskorzeźbione elementy – w przeciwległych narożnikach 2 przedstawienia herbowe płaskorzeźbione wypukło, a w części centralnej – wyryta data.
Zacznijmy właśnie od owej daty. Choć nie każdy odczyta ją bez problemu, widnieją na niej cyfry oznaczające 1488 rok. To oczywiście data powstania tego portalu, a więc także i parterowej kondygnacji wieży nyskiego ratusza. Wiemy, że wieżę ratuszową ukończono w czerwcu 1499 roku. Tak więc budowa wieży – jednej z najbardziej okazałych tego typu budowli na Śląsku, trwała co najmniej 11 lat. Bardzo ciekawy jest także sam zapis tej daty, którego dokonano za pomocą tak zwanych cyfr arabskich. Najczęściej daty widniejące na obiektach architektonicznych na terenie Europy zapisywane są znakami rzymskimi. Powszechnie używane obecnie cyfry arabskie tak naprawdę są pochodzenia hinduskiego i zostały zapożyczone przez Arabów z Indii (samo słowo „cyfra” pochodzi zresztą z języka arabskiego i oznacza „zero” (sifr). Najstarsze zapisy w systemie liczbowym przejętym od Arabów pojawiły się na południu Europy w XII wieku. Na terenie Europy Środkowej ten system zapisu zaczął się upowszechniać w wieku XV. Można więc uznać, że data na nyskim portalu, to jedno z najstarszych, a może i najstarsze świadectwo zastosowania rytego w kamieniu zapisu cyfrowego na terenie Śląska. Krój cyfr oczywiście podlegał ewolucyjnym zmianom. Co do zapisu w dacie „1488” jedynki i ósemek nie mamy dziś wątpliwości. Zagadkową pozostaje druga w kolejności cyfra „4”, w wieku XV zapisywana znakiem pojedynczej pętelki (współczesny odbiorca, dla ułatwienia, może sobie wyobrazić ten zapis jako „górną połowę ósemki”, a więc właśnie czwórkę).
Okres dziejów o którym mówimy, to czas panowania w Nysie biskupa wrocławskiego Jana IV Rotha. Godność biskupa, a tym samym księcia nyskiego dzierżył w latach 1482 – 1506. Pochodził z miasta Wemding na terenie Bawarii, miejscowości oddalonej o kilkadziesiąt kilometrów od Norymbergi, co dla naszych dalszych rozważań nie jest bez znaczenia. To herb tego właśnie biskupa widnieje w lewym górnym rogu ratuszowego nadproża. W dolnym polu herbu przedstawiony jest łuk tęczy, w polu górnym – dwugłowy orzeł. Identyczny herb możemy znaleźć również na najstarszym wizerunku miasta Nysa. Jest to znany powszechnie wielbicielom historii Nysy drzeworyt pochodzący z wydanej w 1493 roku w Norymberdze „Kroniki świata” autorstwa Hartmanna Schedla – dzieła, w którym obok dziesiątek innych rycin znalazły się najstarsze wizerunki trzech miast z terenu obecnej Polski, to jest Krakowa, Wrocławia i Nysy. Uważny widz łatwo dostrzeże w panoramie Nysy wieżę Bramy Wrocławskiej, a na niej właśnie tenże biskupi herb. Zapewne został on tam dodany przez rytownika nie bez udziału biskupa Jana IV Rotha, który być może zadbał o to, aby w największym ówczesnym dziele wydawniczym, realizowanym przez norymberską oficynę Antona Kobergera, znalazły się wizerunki Nysy i Wrocławia. Co więcej, możemy stwierdzić, że panorama Nysy przedstawiona została z dbałością o wiele szczegółów. Możemy tu na przykład zlokalizować dźwig budowlany przy wznoszonej właśnie w tych latach wieży ratuszowej, skąd pochodzi prezentowane nadproże. Jak już wiemy, wieżę wznoszono w latach 1488-99, a dzieło „Kronika świata” i tworzone do niej ryciny, powstały w latach 1491-93, a więc w trakcie budowy wieży ratuszowej w Nysie.
Drugi herb wieńczący portal wejściowy, widoczny w prawym górnym rogu, to sześć lilii w układzie: 3 – 2 – 1. Mówiąc krótko – znany wszystkim nysanom herb miasta. Nysa przez wieki posiadała dwa używane naprzemiennie herby – postać świętego Jana Chrzciciela, oraz tarczę z sześcioma liliami. Najstarsze symbole miasta to pieczęcie miejskie, między innymi z wizerunkiem św. Jana Chrzciciela, u stóp którego pojawiły się najpierw pojedyńcze lilie, a następnie 2 tarcze z trzema liliami każda. Z tych wizerunków właśnie wyewoluowały 2 wzory nyskiego herbu. Obecnie obowiązuje wersja z sześcioma liliami, a jego najstarsze kute w kamieniu przedstawienie widnieje właśnie na nadprożu wejścia do wieży ratusza. Nie możemy być pewni, czy herb ten już za czasów panowania Jan IV Rotha posiadał cechy oficjalnego symbolu miasta, ale używany był przez biskupa wielokrotnie. Najświetniejszym tego przykładem jest odlana z brązu płyta nagrobna biskupa Jana IV Rotha. Płytę zamówił sam biskup już w 1496 roku (oczywiście w Norymberdze). Umarł w Nysie w 1506 roku, ale pochowany został w przygotowanym wcześniej grobowcu we wnętrzu katedry wrocławskiej, a grobowiec ten uchodzi za jeden z najpiękniejszych w całej świątyni. Płyta nagrobna przedstawia postać biskupa, u stóp którego widnieją trzy tarcze herbowe: śląski orzeł, oraz dwie opisane wyżej, czyli herb biskupi i „nyski” herb z liliami. Zestawienia tych trzech herbów możemy znaleźć i na innych obiektach zabytkowych znajdujących się na ekspozycji stałej Muzeum Powiatowego w Nysie, ale to już zupełnie inna historia …

Nadproże portalu nyskiego ratusza oglądać można na I piętrze ekspozycji stałej Muzeum Powiatowego w Nysie, w ramach wystawy archeologicznej „Nysa średniowieczna”.



Wybrana literatura i netografia:
Z. Bandurska, Studium historyczno-ikonograficzne ratusza w Nysie, maszynopis w archiwum Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, PKZ Wrocław 1990.
Ks. J. Pater, Poczet biskupów wrocławskich, Wrocław 2000.
J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2002.
Netografia:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_IV_Roth
http://www.swiatmatematyki.pl/index.php?p=44 

Oprac. Mariusz Krawczyk