Czas powstania: 1350-1420 Wymiary:
całkowita długość – 317 mm,
średnica wewnętrzna wlotu – 16 mm,
średnica wewnętrzna wylotu – 14 mm,
średnica zewnętrzna wlotu – 21,5 mm,
średnica zewnętrzna wylotu – 20 mm Materiał: drewno czarnego bzu (Sambucus niger)
Historia fletu prostego w Europie sięga czasów średniowiecza. Najstarszy tego typu instrument został odkryty w Würzburgu, w północnej Bawarii. Pochodzi z przełomu XIII i XIV w., został odkryty w 1950 r. w pobliżu katedry. Flet prosty charakteryzuje się obecnością kilku otworów na powierzchni wierzchniej korpusu (z reguły siedmiu, ale znane są także instrumenty pięciootworowe). Na terenie Skandynawii odkryte zostały bardziej prymitywne instrumenty zwane piszczałkami, wykonane często z kości bydła i świni. Najstarsze znaleziska tego typu datowane są na początek XIII w.
W XIV w. w miastach Europy prężnie zaczyna rozwijać się kultura mieszczańska. Rzemieślnicy organizują się w cechy, mieszkańcy miast otrzymują liczne przywileje i zaczynają się bogacić. Liczne szlaki kupieckie, otwarte m.in. po krucjatach pozwalają na rozwój handlu. Wraz z rozwojem ośrodków miejskich rodzi się nowy typ kultury muzycznej, którą tworzą meistersingerzy (niem. „mistrzowie śpiewu”). Byli to śpiewacy, którzy prowadzili osiadły tryb życia, działający głównie na terenie południowych i południowo-zachodnich Niemiec. Artyści ci łączyli się w organizacjach na kształt cechów rzemieślniczych, w tzw. gildiach, które rządziły się specjalnymi prawami zebranymi w tabulaturach. Wcześniej, muzykę uprawiali muzycy wysoko urodzeni, związani z dworem królewskim lub książęcym. Zależnie od regionu Europy w którym działali nazywano ich różnie: w Niemczech minnesingerami, w południowej Francji trubadurami, a we Francji północnej truwerami. Ich twórczość koncentrowała się głównie na tematyce miłości dworskiej.
W przeciwieństwie do twórczości minnesingerów, trubadurów i truwerów, nazywanej ars antiqua, działalność meistersingerów (ars nova) koncentrowała się na wielu tematach. Pojawiały się motywy religijne, miłosne, ale również całkiem świeckie a nawet wulgarne. Członkowie stowarzyszeń meistersingerów wywodzili się z różnych warstw społecznych. Aby zostać przyjętym do gildii, należało odbyć kształcenie w klasztornej szkole śpiewu i zdać egzamin, weryfikujący nie tylko wiedzę i umiejętności kandydata, ale również jego pochodzenie i moralność. Organizacje śpiewaków stworzone były w sposób hierarchiczny, a na ich czele stał „król śpiewaków”.
Instrumenty muzyczne w utworach średniowiecznych spełniały najczęściej rolę akompaniamentu. Dość rzadko spotykamy się z utworami czysto instrumentalnymi. Muzyka instrumentalna średniowiecza to w ogromnej większości improwizacja. Grający dostosowywali się do melodii głosu śpiewaka, dzięki czemu każde wykonanie utworu było niepowtarzalne.
Wiedzę na temat wykorzystywanych w średniowieczu instrumentów zyskać możemy z analizy ikonografii. Na rycinie pochodzącej z Codexu Menesse (ok. 1300-1340 r.), widnieje postać minnesingera Heinricha von Meissen, zwanego Frauenlob, wraz z grupą muzyków, grających na różnorakich instrumentach: harfach, lutniach, lirach korbowych, fletach i skrzypcach.
Flet prosty z Nysy (nr inw. MNa/A/182/6) został odnaleziony w czasie trwania archeologicznych badań ratowniczych w 1962 r. zlokalizowanych na ulicy Tkackiej - Biskupa Jarosława 2-4. Znaleziony został w kloace, czyli średniowiecznym wychodku. Jego depozycję w warstwie archeologicznej datuje się na 1350-1420 r. na podstawie znalezisk pucharów fletowych, zalegających w tej samej warstwie. Flet wykonany jest z jednego kawałka okorowanego, pozbawionego rdzenia drewna czarnego bzu. Wymiary instrumentu wynoszą: długość całkowita - 317 mm; średnica zewnętrzna wlotu - 22 mm; średnica zewnętrzna wylotu - 20 mm; średnica wewnętrzna wlotu - 16 mm; średnica wewnętrzna wylotu - 14 mm; odległość otworu wargowego od najwyższego otworu palcowego - 22 mm; rozmieszczenie otworów palcowych od otworu wargowego: 108, 133, 156, 179, 201, 224, 244 mm; średnice otworów palcowych wierzchnich (od najwyższego): 6, 6, 6-7, 6, 6, 6, 5 mm; średnica otworu kciukowego - 5 mm. Instrument posiada siedem otworów na stronie wierzchniej i jeden otwór na stronie spodniej, leżący w jednej linii z ostatnim otworem na stronie wierzchniej. Stan zachowania fletu jest bardzo dobry, nie zachował się jedynie czop, a sam instrument ma nieduże uszkodzenia w części ustnikowej. Jest to zabytek bardzo rzadko spotykany, w zbiorach muzeów polskich możemy odnaleźć 6 fletów z czasów średniowiecza.
Należy wspomnieć, iż została wytworzona grająca kopia fletu, przechowywana w magazynie Działu Archeologicznego Muzeum Powiatowego w Nysie. Dźwięki fletu zostały określone na c1 - cis2.
Flet prosty z Nysy oraz wiele innych, interesujących zabytków z czasu późnego średniowiecza zwiedzający mogą podziwiać na stałej ekspozycji archeologicznej „Nysa średniowieczna” znajdującej się na I piętrze Muzeum Powiatowego w Nysie.
Oprac. Krzysztof Dobrzański
Wybrana literatura:
Paweł Wojciechowski, 2016, Trzy stulecia instrumentów muzycznych. Aerofony wargowe i stroikowe z XIII, XIV i XV wieku odnalezione na terenie Europy, praca magisterska, maszynopis.
Dorota Popławska, Hubert Lachowicz, Drewniane flety proste z wykopalisk archeologicznych na terenie Europy, [w:] Sylwan, nr.158 (1), s. 72-80.