Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Czerwiec


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

Waza majolikowa


Czas i miejsce powstania:
warsztat Gaetano Battaglii, Neapol, 1850-1885
Materiał: majolika, malatura podszkliwna
Wymiary: wysokość - 52 cm, szerokość - do 65 cm

„Majolika” to nazwa stosowana na określenie wyrobów ceramicznych szkliwionych nieprzezroczystą, białą polewą cynowo-ołowiową. Technologicznie nie różni się ona od tworzywa, które określa się mianem „fajansu”. Jednak w literaturze przedmiotu miano „majoliki” przyjęło się odnosić do przedmiotów tego typu produkowanych we Włoszech od XIV w. do dziś, w odróżnieniu od „fajansu” wytwarzanego w Europie Północnej. Etymologicznie nazwa „majolika” wywodzi się prawdopodobnie od Majorki, gdzie przeładowywano ceramikę hiszpańsko-mauretańską przeznaczoną na eksport do miast włoskich w XIV i XV w. Alternatywnym wyjaśnieniem tej nazwy jest hiszpańskie określenie „obra de Mallequa”, stosowane wobec szkliwionych naczyń ceramicznych pochodzących z Walencji, wykonywanych przez rzemieślników z Malagi. Początkowo „majoliką” nazywano tylko wyroby hiszpańsko-mauretańskie lub wzorowane na nich, ale z czasem nazwa ta przyjęła się na określenie miejscowych wyrobów włoskich.

Mimo zmian sposobu zdobienia oraz rozwoju palety kolorów, zasadniczo technologia produkcji majoliki nie zmieniła się w ciągu stuleci. Polega ona na kilkukrotnym wypaleniu ukształtowanego naczynia. Podczas pierwszego wypalania w niskiej temperaturze powstaje tzw. biskwit – naczynie o porowatych, ale gładkich ściankach, w kolorze różowo-żółtawym, czerwonym lub szarym (w zależności od rodzaju użytej gliny). Przed kolejnym wypalaniem (tym razem w temperaturze ok. 1000 ° C) wyrób zanurzany jest w szkliwie cynowo-ołowiowym i malowany farbami (wodną zawiesiną związków metali z tlenkiem ołowiu), dającymi charakterystyczną dla majoliki gamę barw: niebieski (kobalt), zielony (tlenek miedzi), żółty (siarczek antymon), rdzawy (żółć antymonowa wymieszana z tlenkiem żelaza, czyli rdzą), fiolety, brązy i czernie (mangan). Odpowiednie rozrzedzanie lub zagęszczanie tych pięciu podstawowych barwników daje urozmaiconą paletę kolorystyczną. Nanoszenie dekoracji na niewypalone, ale szybko schnące szkliwo, wymaga dużej zręczności i wyklucza jakiekolwiek poprawki. Czasem, aby nadać naczyniu szczególny blask, zanurza się je w przezroczystej polewie ołowianej i wypala po raz trzeci.

Bardzo prawdopodobne, że naczynia szkliwione glazurą cynową produkowano we Włoszech na długo przed pojawieniem się tam importu z Hiszpanii – już od XIII w., przejmując technologię produkcji ze Środkowego i Bliskiego Wschodu. Od XV w. Włochy stały się prawdziwym centrum produkcji naczyń majolikowych. W tym okresie (do ok. poł. XVI w.) nastąpił największy rozkwit tej dziedziny włoskiego rzemiosła artystycznego.

W okresie renesansu wytworzył się styl dekoracji zw. istoriato (narracyjny, opowiadający), który charakteryzuje się stosowaniem kompozycji przedstawiających sceny religijne, mitologiczne, historyczne. Kompozycje te pokrywają całość lub większą część powierzchni naczyń. Wzory czerpano za pośrednictwem grafik ze współczesnych dzieł sztuki wielkich artystów epoki (m.in. Rafaela Santi czy Albrechta Dürera). Najchętniej wykorzystywano grafiki takich twórców jak Marcantonio Raimondi (1480-1534), Agostino dei Mussi, zw. Veneziano (1490-1540), Marco Dente (1493-1527), Georg Pencz (ok. 1500-1550), Gian Giacopo Caraglio (ok.1505-1565), (Battista Franco (1510-1561), a w kolejnych wiekach Antonio Tempesta (1555-1630), Aegidius Sadeler (1565-1629). Najbardziej popularne tematy czerpano z ksiąg Starego i Nowego Testamentu, z Metamorfoz Owidiusza, Dziejów Rzymu Liwiusza. Pomimo dostępności grafik w renesansowych Włoszech, ich obieg i sposób nabywania przez garncarzy pozostaje problemem jeszcze nie zbadanym. Majoliki istoriato, stanowiące zminiaturyzowane odbicie monumentalnych dzieł malarstwa i grafiki, wyznaczyły ważny moment przejścia od użytkowego garncarstwa do sztuki dekoracyjnej, przeznaczonej „na pokaz”.

Na kolekcję majolik włoskich eksponowaną w Muzeum Powiatowym w Nysie składa się sześć naczyń. Wytypowaną na obiekt czerwca wazę można oglądać w sali "barokowej" II piętra. Jest ona przykładem naczynia typowo dekoracyjnego. Podstawę stanowi umieszczona na płaskiej stopie para zielonych delfinów, których splecione ogony w górnej części tworzą rodzaj pierścienia; na nim osadzono czaszę wazy w kształcie spłaszczonej półkuli, której boki zostały zakończone plastycznie wykonanymi brodatymi maszkaronami w błękitnych nakryciach głowy, nadając jej kształt zbliżony do łódki. Brzegi wazy mają formę zielonych, cętkowanych węży. Na węższych bokach wazy, po obu stronach, pod maszkaronami, umieszczono niewielkie portrety w kobaltowoniebieskich owalach. Na powierzchni czaszy, wewnątrz rezerwy obramowanej plastycznie ukształtowanymi żółtymi wolutami, wykonano malowidła przedstawiające sceny mitologiczne. Z jednej strony na tle świetlistej poświaty widnieje postać Heliosa na rydwanie ciągnionym przez cztery białe konie. Po drugiej stronie namalowano scenę, w której centralną postacią jest siedząca kobieta, z diademem na głowie, w prawej ręce trzymająca model świątyni, lewą podtrzymująca otwartą księgę, leżącą na jej kolanach. Po prawej stronie malowidła widoczna jest postać stojącej kobiety, prawą ręką wznoszącej dymiącą kadzielnicę, w lewej trzymającą wiązkę roślin. Po lewej stronie przedstawienia namalowano konia, przy którym umieszczono nagą, siedzącą postać z głową nakrytą białą tkaniną. W tle widoczne są sylwetki dwóch trójkątnych piramid. W dekoracji wszystkich elementów wazy dominują różne odcienie kobaltowego błękitu, ciepłe żółcie, zielenie oraz brązy podkreślające rysunek. Na spodzie naczynia umieszczono sygnaturę zawierającą symbol przypominający miecz, inicjały „C.B.” (lub „G.B.”) oraz napis „Napoli”.

Dla przedstawienia z postacią Heliosa odnaleziono pierwowzór, którym mogą być grafiki Antonia Tempesty (1555-1630), przechowywane w Victoria and Albert Museum w Londynie, wydane drukiem – jedna w latach 1590-1609 przez Giovanniego Orlando, druga w latach 1660-1679 przez Fransa van Wijgaerdena.

Jeden z portretów umieszczonych na bokach wazy, przypomina autoportret Rafaela Santi z Urbino, którego dzieła – powielane w formie grafik – były najczęściej i najchętniej wykorzystywane podczas projektowania dekoracji waz majolikowych.
W karcie inwentarzowej czas powstania wazy został określony jako przełom XVI i XVII w. Przemawiałaby za tym sygnatura wskazująca być może na warsztat Constantina Battaglii, działającego ok. 1580 r. Ze względu na różnice widoczne pomiędzy sygnaturą umieszczoną na wazie, a tą, którą można odnaleźć w katalogu L. Chrościckiego, możliwe wydaje się potraktowanie wazy jako XIX-wiecznego wyrobu Gaetano Battaglii, jednego z najznakomitszych dekoratorów majoliki, działającego w Neapolu w latach 1850-1885, prowadzącego własny warsztat, pracującego dla rodziny Mosco z Neapolu. Bogatą kolekcję jego wyrobów można obejrzeć w Palazzo Ciacchi w Pesaro – wykazują one duże podobieństwo stylowe do wazy eksponowanej w Muzeum Powiatowym w Nysie.
 

Wybrana literatura i netografia:

Ceramika XV-XX w., Warszawa 1998.
Mallet J.V.G., Introduction to Italian Maiolica, [w:] The Hockemeyer Collection Mailolica and Glass, Bremen 1998.
Melegati L., Ceramika, Warszawa 1997.
Świetlicka E.K., Ceramika Rafaela: majolika „istoriato” ze zbiorów polskich, Warszawa 2010.
Zboińska-Daszyńska B, Majoliki włoskie w zbiorach Czartoryskich w Krakowie, Kraków 1952.
http://collections.vam.ac.uk/search/?slug=tempesta-antonio&name=14051&offset=15
http://www.museopalazzociacchi.it/?l=EN&s=The-ceramics&a=Naples 

Oprac. Adriana Zalewska