Marzec

 Francesco Bassano "Ukrzyżowanie"

Czas powstania: 2 poł. XVI wieku
Wymiary: wysokość - 258 cm, szerokość - 130 cm
Materiał i technika: olej na płótnie

Na okres Wielkiego Postu i zbliżający się pod koniec marca Wielki Tydzień przygotowujący na radosne dni Świąt Wielkanocnych, proponujemy Państwu zapoznanie się z wielkoformatowym dziełem o tytule „Ukrzyżowanie” przypisywanym Francesco Bassano. Obraz prezentuje niezwykle dramatyczną scenę śmierci Chrystusa na krzyżu, któremu w ostatnich chwilach życia towarzyszą pogrążeni w rozpaczy najbliżsi; Maria, matka Zbawiciela, Maria Magdalena, Apostoł Jan oraz dwaj żołnierze. Centrum kompozycji wypełnia potężny krzyż, do którego przybito umęczone ciało Chrystusa. Jego głowa opada lekko na bok, bezwładna sylwetka zsuwa się w dół, z przebitych dłoni płynie krew. Twarz Jezusa okolona zarostem, zastygła w cierpieniu. Przymrużone oczy i lekko rozchylone usta potęgują wrażenie odczuwanego bólu. Biodra postaci przepasane zostały wąskim, rozwianym perizonium. Po lewej stronie krzyża na pierwszym planie znajduje się Maria Magdalena, klękająca i obejmująca rękoma belkę krzyża, oraz lekko pochylona Maria z dłońmi złożonymi w geście modlitwy. Obie kobiety unoszą oczy ku Chrystusowi. Po ich bladych, ściągniętych rozpaczą twarzach płyną łzy. Maria Magdalena ubrana jest w żółto-białą suknię oraz różowy płaszcz. Jasne, kręcone włosy swobodnie spływają na ramiona. Stojąca za Marią Magdaleną Matka Chrystusa, ukazana została w niebieskiej sukni i ciemnoróżowym płaszczu, jej twarz okala biała chusta. W głębi widoczna postać żołnierza na koniu w błyszczącej zbroi i białym turbanie. Postać trzyma w rękach włócznię. Trzy kolejne ostrza włóczni, sugerują większą ilość wojska biorącą udział w kaźni. Po prawej stronie krzyża widoczna jest postać św. Jana. Apostoł ma ręce skrzyżowane na piersi, ubrany jest w ciemnoróżową suknię i niebieski płaszcz. Twarz okalają rude, długie, kręcone włosy. Za jego plecami stoi kolejny żołnierz z włócznią w niebieskim mundurze i hełmie. Obok widoczna chorągiew. Tło sceny stanowi ciemne, zaciągnięte złowrogimi chmurami niebo, podkreślające smutny, niepokojący nastrój obrazu.
Płótno przypisane jest Francesco Bassano, włoskiemu artyście urodzonemu 7 stycznia 1549 roku w Bassano, niewielkiej miejscowości należącej do Rzeczypospolitej Weneckiej. Francesco wywodził się z rodziny artystów-malarzy. Uznanie i sławę zdobył ojciec Francesca, Jacopo da Ponte, który przyjął artystyczne nazwisko od nazwy miejscowości, gdzie się urodził, mieszkał i zdobywał pierwsze malarskie doświadczenia. Francesco oraz jego bracia przejęli określenie Bassano, kontynuując tradycję rodzinną. Nie bez znaczenia pozostawał fakt, iż nazwisko Bassano było już rozpoznawalne dzięki talentowi ojca, co zapewniało zainteresowanie zleceniodawców i pieniądze. Jacopo da Ponte Bassano odebrał artystyczne wykształcenie w Wenecji pod kierunkiem Bonifazia dei Pitati, po czym powrócił do Bassano, założył własny malarski warsztat, w którym pracował aż do śmierci. Francesco przez wiele lat pracował wraz z ojcem . W 1579 roku przeniósł się do Wenecji, gdzie założył własną pracownię. Samodzielność Francesco nie wpłynęła na powstanie odrębnego, indywidualnego stylu. Pozostał wierny tradycji malarskiej ojca, stosując te same rozwiązania kompozycyjne i kolorystyczne. W sferze treściowej nie wykazał się też własną inwencją, podejmując tematy dobrze mu znane. Kolorystycznie pozostawał pod wpływem sztuki Tintoretta, oscylując w gamie szaro-zielonkawej z pojedynczymi akcentami żywszych barw. Malował sceny religijne, mitologiczne, historyczne oraz nokturny. Lubił malować zwierzęta, stąd szczególnie chętnie podejmował tematy, w których były one ich nieodłącznym elementem. Wydarzenia biblijne często osadzał w realiach bądź wyższych sfer społecznych bądź jako proste sceny z życia wiejskiego. Z racji rodzajowego traktowania tematów przez Francesco, jego ojca oraz braci, ich sztuka cieszyła się dużą popularnością w XVII-wiecznej Flandrii i Holandii, a także na francuskim dworze Ludwika XIV, który posiadał nawet osobny gabinet z płótnami Bassanów.

Wzrost poczucia odrębności poszczególnych miast włoskich w dobie renesansu skutkował wytworzeniem oryginalnych środowisk artystycznych. Renesansowe dążenie do sławy sprzyjało wytworzeniu indywidualnych cech twórczości danego środowiska. Szkoła wenecka, stawiając kontrę faworyzowanej przez ówczesnych historiografów szkole florenckiej i toskańskiej koncentracji dzieła na rysunku, przeciwstawiła kolor. Sztuka florencka skupiała swoją uwagę na przejrzystej, logicznej i jasnej strukturze dzieła, natomiast sztuka wenecka dążyła do uzyskania jak największego wrażenia. Według popularnej wówczas teorii retorycznej, dzieło sztuki oddziaływało w pełni na widza spełniając trzy kryteria: pouczało, działało na umysł (docere), działało na uczucia (permovere), jeśli oddziaływało na zmysły (delectare). Weneckie środowisko artystyczne odrzuciło dwa pierwsze kryteria, zrzucając z siebie pouczająco-moralizatorski charakter dzieła. Uznali oni, iż pierwszym i podstawowym zadaniem malarstwa jest dawanie przyjemności i radości. Miało to swoje odzwierciedlenie w wybieranych przez artystów tematach i ich interpretacji. Podejmując nawet trudne wizerunki religijne, pozbawione były one charakterystycznego patosu. Kształtowano je raczej jako opowieść pastoralną. Wenecjanie tworzyli bukoliki, które tchnęły blaskiem, natchnieniem i barwą. Poetycka sztuka wyspiarzy trwała i kontynuowana była przez licznych artystów od Tycjana przez Veronesa, Giorgiona, Carianiego, Bassanów po Amigoniego, Piazzettę i Guardich.

Wybrana literatura:
Chastel, Sztuka włoska II, Warszawa 1978
Malarstwo weneckie XV-XVIII w. ze zbiorów polskich oraz ze zbiorów Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie, Galerii Drezdeńskiej, Galerii Narodowej w Pradze, Katalog wystawy pod.red.Janiny Michałkowej, Warszawa 1968
U. Thieme, F.Becker, Allgemeines Lexikon Der Bildenden Künstler, Leipzig 1909