Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Rynek


Fotografia, którą eksponujemy powyżej, powstała na zlecenie Ośrodka Dokumentacji Wizualnej w Berlinie w 1920 roku. Zdjęcie ukazuje południowo-wschodnią część nyskiego Rynku, zwaną Buttermarkt [Targ Maślany], z widokiem roztaczającym się w kierunku kościoła św. Jakuba i św. Agnieszki. Na tle jasno tynkowanych kamienic, uchwyconych po prawej stronie fotografii, wyróżnia się ciemniejszy, wąski, bo zaledwie dwuosiowy budynek zwieńczony tympanonem. W latach 1845-1913 mieścił się w tym miejscu sklep firmowy Kunischów. Choć zdjęcie wykonano później, to pomiędzy oknami II i III kondygnacji zachował się jeszcze szyld reklamujący słynne Neisser Confekt [Nyskie Pralinki].
Wielopokoleniowe tradycje piernikarskie Kunischów rozpoczął senior rodu - Johann, terminując początkowo za granicą, by około połowy XIX wieku otworzyć w Nysie własną manufakturę wytwarzająca korzenne specjały. Warto zaznaczyć, że jego lokal handlowy znajdował się nieopodal sklepu (uwidocznionego po lewej stronie fotografii) innego znakomitego wytwórcy pierników – Franza Springera. Mimo tak bliskiego sąsiedztwa oraz pracy w tej samej branży, żaden z właścicieli nie narzekał na brak powodzenia w sprzedaży własnych wyrobów. Świadczy to o ogromnym zainteresowaniu, jakim cieszyły się Neisser Confekt, nie tylko wśród mieszkańców Nysy, ale również osób przybywających tutaj spoza Śląska.
Po śmierci Johanna Kunischa w 1876 roku przedsiębiorstwem zarządzali wspólnie jego synowie – Adolf i Paul. Następnie, od 1880 roku, manufakturę prowadził samodzielnie drugi z synów, który w 1902 roku przekazał firmę w ręce juniora rodu - Karla. Z jego inicjatywy przeniesiono produkcję miodowników do nowej, większej lokalizacji przy Holtzmannstrasse 2 [ul. Ligonia]. W tym samym czasie otworzono również nowy punkt sprzedaży przy Berlinerstrasse 10 [ul. B. Krzywoustego].
W pierwszej dekadzie XX wieku przedsiębiorstwo działało przy użyciu najnowocześniejszego sprzętu, wypierając tym samym pracę ręczną, uważaną za niehigieniczną. Mimo uprzemysłowienia, wciąż dbano o tradycyjną jakość produktów oraz kontrolowano poziom wyrobów w poszczególnych oddziałach. Specjalnością zakładu były Neisser Braunkonfekt, Neisser Schokoladekonfekt, Neisser Nussbissen (odpowiednio: z glazurą w postaci lukru, gorzkiej czekolady lub orzechów) oraz nadziewane Honigkuchen [Miodowniki].
Wymiary fotografii: 38,5 cm x 38,5 cm
oprac. Maria Kondracka
Literatura:
Das Buch der Stadt Neisse, Berlin-Friedenau 1925
Einwohnerbuch der Stadt Neisse, Breslau 1939  

Kolejna fotografia została wykonana na zlecenie Ośrodka Dokumentacji Wizualnej w Berlinie, działającego w ramach niemieckiego Ministerstwa Kultury (na odwrocie widnieje pieczątka: „Pr. Messbild-Anstalt Berlin W. 58 Schinkelpl. 8), w 1920 roku. Zdjęcie przedstawia fragment północnej pierzei rynku z centralnie umieszczoną (niezachowaną do dziś) kamienicą nr 27, w której od końca XVIII do 1. poł. XX wieku mieścił się słynny firmowy sklep Springerów, oferujący szeroki wybór pierników, pralinek i ciastek korzennych. Rodzinne przedsiębiorstwo zostało zlokalizowano w kamienicy o średniowiecznym rodowodzie, choć wystrój fasady zdradza późniejsze przebudowy. Wysoki szczyt górnej partii, z charakterystycznym detalem architektonicznym oraz wymalowaną w tynku datą 1589 r., dokumentuje epokę renesansu. Środkowa część prezentuje dekorację właściwą dla czasów baroku. Natomiast część przyziemia, z neogotycką stolarką witryny sklepowej, wskazuje na XIX-wieczną nadbudowę.
Historia rodzinnej firmy rozpoczyna się w 1789 roku i związana jest z osobą mistrza piernikarskiego Franza Springera. Wyroby cukiernicze wytwarzane w tej rodzinnej manufakturze z biegiem lat stawały się coraz bardziej znane i popularne. W 1820 roku dzięki bogatemu doświadczeniu oraz wysoko rozwiniętym umiejętnościom marketingowym seniora rodu stworzono specjalną nazwę handlową produkowanych tam słodkości. W ten sposób powstały „Neisser Konfekt”. Dzięki tej marce, w świadomości konsumentów springerowskie pralinki związane były nieodłącznie z Nysą, miastem od wieków słynącym z bogatych tradycji piernikarskich. Ponadto właściciele wytwórni szczycili się niezmienną od przeszło trzech stuleci recepturą. Do wyrobu piernikowego ciasta używano mąki żytniej, miodu, cukru, mielonych migdałów, jajek oraz przypraw: cynamonu, goździków i kardamonu. Jako glazurę stosowano zamiennie lukier i gorzką czekoladę.
Na początku XX wieku, w związku z rozwojem działalności, siedziba w rynku przestała być wystarczająca, dlatego też wybudowano zaplecze produkcyjne w Rochus Alee nr 9 [Aleja Wojska Polskiego]. Na ulotce reklamowej z okresu międzywojennego możemy przeczytać, że zatrudniano tam około czterdziestu osób, a do produkcji pierników wykorzystywano najnowocześniejszy sprzęt, m.in. parowy piec do wypiekania specjałów, silniki elektryczne o mocy 22 KM oraz kocioł parowy o ciśnieniu 10 atmosfer. Natomiast lokal w centrum miasta pozostał nadal wizytówką przedsiębiorstwa, gdzie mieścił się reprezentacyjny sklep oferujący firmowe produkty. Springerowie oprócz stworzenia własnej marki - „Neisser Konfekt” - byli również pomysłodawcami znaku handlowego własnych wyrobów w postaci skoczka szachowego (nawiązującego do etymologii nazwiska), który miał zapobiec ewentualnym próbom podrabiania słynnych pralinek.
Nyskie, korzenne specjały zostały szeroko spopularyzowane również poza granicami Śląska a ich tradycja przetrwała do dziś. Jedna z niemieckich firm z Nadrenii Północnej-Westfalii nadal produkuje czekoladki pod marką „Neisser Konfekt”.

Wymiary fotografii: 38cm x 38,5 cm
oprac. Maria Kondracka
 Literatura:
Das Buch der Stadt Neisse, Berlin-Friedenau 1925
https://de.wikipedia.org/wiki/Neisser_Konfekt 

Karta pocztowa, przedstawiona powyżej, została wyemitowana nakładem nyskiego księgarza i antykwariusza Carla Ludwiga około 1917 roku. Widokówka przedstawia zabudowę bloku śródrynkowego z budynkiem kamery (obecnie znanym jako Dom Wagi), wieżą ratuszową oraz kamienicą nr 61.Z pierwotnego układu architektonicznego do dziś zachowała się tylko dawna kamera, czyli organ centralny zarządzający domenami w księstwie. Jego zwierzchnictwu podlegali starostowie poszczególnych kluczy oraz inne urzędy o kompetencjach finansowo-gospodarczych. Prawdopodobnie do budynku przeniesiono również urząd mistrza wagowego (do jego kompetencji należało kontrolowanie poprawności miar i wag towarów sprzedawanych na nyskim rynku), działającego w ramach władz miejskich (istnienie tego stanowiska jest poświadczone źródłowo od 1. poł. XV wieku, dlatego też pierwotnie musiał mieć inną siedzibę, najpewniej w pobliżu ratusza miejskiego). W wyniku pruskich reform administracyjnych zlikwidowano kamery zastępując je innymi urzędami. Wtedy też najprawdopodobniej upowszechniła się nowa nazwa budynku związana już bezpośrednio z funkcją wagi miejskiej (materiał ikonograficzny pochodzący z ostatniej ćwierci XIX wieku dokumentuje istnienie wagi w podcieniach budynku dawnej kamery). Budynek kamery wzniesiono w stylu niderlandzkiego manieryzmu z rzeźbiarko ukształtowaną partią szczytową. Budowla została ufundowana w 1604 roku przez bpa Johanna Sitscha na wniosek nyskiej rady miejskiej. Niezachowany do dziś w całości wystrój malarski (częściowo przemalowany pod k. XIX w.) w połączeniu z dekoracją figuralną stanowił przemyślaną kompozycję ideową manifestującą lojalistyczną postawę zarówno wobec Habsburgów jak i kościoła katolickiego.
Z lewej strony pocztówki widzimy fragment nieistniejącej, trójkondygnacyjnej neoklasycznej kamienicy (parcela nr 61) zlokalizowanej przy tzw. Placu Defilad (Paradeplatz). Budynek posiadał reprezentacyjny portal prowadzący do sklepu nasiennego Rakowskiego oraz wejście boczne wiodące do słynnego nyskiego złotnika. Firma jubilerska Dalischa została założona w 1843 roku i działała nieprzerwanie przez kilka pokoleń. Zakończyła swą działalność najprawdopodobniej dopiero w połowie lat 40. XX wieku. Początkowo sposób wytwarzania wyrobów złotniczych opierał się w głównej mierze na pracy rękodzielniczej. Następnie, w wyniku zmian technologicznych związanych z rewolucją przemysłową, zaczęto przechodzić na masową produkcję, zachowując wciąż artystyczne walory obiektów. Zakres usług obejmował sprzedaż biżuterii, sztućców oraz zastaw stołowych pochodzących wyłącznie z własnej fabryki. Odpowiadając na potrzeby klientów, w sklepie Dalischa, oferowano zarówno wyroby posrebrzane lub pozłacane w średnim przedziale cenowym, jak również bardziej wykwintną biżuterię w postaci prawdziwych pereł czy brylantów. Na specjalne zamówienie wracano do rzemieślniczych metod pracy. W sklepie jubilerskim działała również pracownia złotnicza wykonująca na zlecenie drobne naprawy. Zarówno kompleksowe podejście do oczekiwań klientów, jak również fachowa obsługa (oparta w głównej mierze na indywidualnym doradztwie) spowodowały, że zakład jubilersko-złotniczy Dalischów posiadał wierną klientelę oraz cieszył się w branży niesłabnącym powodzeniem. Drugi z najemców kamienicy nr 61 rozpoczął swą działalność w 1901 roku oferując produkty ogrodnicze. Specjalizował się w sprzedaży nasion, cebulek oraz bulw kwiatowych. Proponował również sprzęt, narzędzia oraz materiały do budowy własnego ogrodu. W okresie międzywojennym, w ramach reklamy przedsiębiorstwa, udostępniano klientom (po wcześniejszym uzgodnieniu terminu) zwiedzanie pokazowego ogrodu na Karłowie (Heinrichsbrunn).
Na rewersie pocztówki naklejono znaczek niemiecki z wizerunkiem Germanii na zielonym tle o nominale 5 fenigów. Egzemplarz był emitowany w latach 1900-1922 i wchodził w skład serii z wizerunkami niemieckich władców.
Wymiary pocztówki: 14x 9 cm
oprac. Maria Kondracka

Literatura:
Das Buch der Stadt Neisse, Berlin-Friedenau 1925
Orzechowski, K., Dzieje i ustrój księstwa biskupiego na Śląsku [w:] Szkice Nyskie, Opole 1986
Szewczyk A., Mecenat artystyczny biskupów wrocławskich w dobie reformacji i potrydenckiej odnowy Kościoła (1520-1609), Wrocław 2011
Wółkiewicz E., Urzędnicy miejscy Nysy do 1618 roku, Toruń 2013
https://de.wikipedia.org/wiki/Germania_(Briefmarke) 

Prezentowana pocztówka przedstawia nieistniejącą już północno-wschodnią zabudowę rynku z wyeksponowanym na pierwszym planie pomnikiem cesarza Fryderyka III. Widokówka stanowi reprodukcję (wydrukowaną nakładem Galerii „E-R-A” ANTYKI-DZIEŁA SZTUKI, Nysa ul. Rynek 39) fotografii wykonanej na początku XX w. Statua z figurą cesarza Niemiec została uroczyście odsłonięta w 1905 roku. Przedstawia odlany z brązu posąg cesarza w mundurze marszałka polnego (?). Figura władcy została posadowiona na dwustrefowym cylindrycznym postumencie osadzonym na kilkustopniowym cokole w dolnej, kamiennej partii postumentu wygrawerowano napis: Friedrich III. Górną partię opasa odlany z brązu głęboki relief z wizerunkiem cesarza na koniu, grupą śląskich rolników i osobistościami Nysy z 1866 roku. Wymienia się: nadburmistrza Kutzena (sprawującego tę funkcję w latach 1848-1874), dyrektorów gimnazjalnych Zastra i Sondhaussa, proboszcza kanonika Neumanna, a także radcę prawnego Segera - ojca artysty Ernsta Segera (1868-1945), który obok wspomnianego pomnika, zaprojektował także popiersie Josefa von Eichendorffa. Jako ciekawostkę można podać, że podczas pracy nad reliefem Muzeum w Nysie udostępniło Ernstowi Segerowi rekwizyty w postaci strojów noszonych w 1866 roku, tak by jego dzieło dokładnie obrazowało tę epokę.  
Fryderyk III Hohenzollern dowodził wojskami pruskimi rozlokowanymi m.in. w okolicach Nysy i Jeleniej Góry podczas tzw. siedmiotygodniowej wojny prusko-austriackiej zakończonej zwycięstwem Prus w maju 1866 roku. Stąd też taka popularność tego władcy na Śląsku. Jego pomniki zdobiły m.in. Wrocław, Strzegom, Trzebnicę, Wałbrzych, Jedlinę Zdrój. Można przypuszczać, że nyski monument uległ zniszczeniu w latach 40. XX w. Na prezentowanej pocztówce pomnik widoczny jest na tle zabudowy śródrynkowej. Na widokówce widzimy dwie kamienice o numerach 73 i 74. W pierwszej z nich mieścił się sklep Raucha oferujący różnorodne przetwory rybne w postaci marynat i konserw (rozpowszechnionych dzięki odkryciu w 1 poł. XIX w. procesu sterylizacji). W tym samym budynku znajdowała się również drogeria Fr. Marmatzschke’go mająca w swojej ofercie bogaty wybór mydeł, kosmetyków i perfum. W sąsiedniej kamienicy znajdował się lokal handlowy Carla Wolfa oferujący wyroby z wosku wytwarzane w jego własnej fabryce zlokalizowanej przy dawnej ulicy Obermährengasse 43 (obecnie ul. Słowiańska). To rodzinne przedsiębiorstwo założono w 1794 roku. Na przestrzeni lat, wraz z rozwojem firmy oraz w związku ze zmianą sposobu pracy, nastąpiło przejście z systemu rękodzielniczego na produkcję przemysłową. Zakład Wolfa był producentem świec liturgicznych, choinkowych, luksusowych oraz naturalnego białego wosku. Wraz z rozwojem fabryki zwiększano rynki zbytu, które w okresie międzywojennym obejmowały całe Niemcy Wschodnie, a firma stała się jedną z najbardziej rozpoznawalnych w branży woskowniczej.W prawej części pocztówki widzimy zwarty ciąg kamienic o następujących numerach działek: 38, 39, 40. W pierwszym gmachu miał swą siedzibę zakład przemysłowy Martina Kugelberga specjalizujący się w optyce, mechanice oraz elektrotechnice. Była to rodzinna firma działająca od 1899 roku. Przedsiębiorstwo reklamowało się jako specjalistyczny punkt optyczno-fotograficzny posiadający sprofilowane działy: nowoczesnej oprawy optycznej, radioodbiorników, aparatów fotograficznych, projektorów oraz pomocy naukowych. Zakład Kugelberga posiadał również w swojej ofercie soczewki optyczne Carla Zeissa – znanego i wysoce cenionego producenta sprzętu optycznego (niemiecka firma działająca nieprzerwanie od końca XIX wieku). Sklep firmowy przy Rynku 38 zapewniał klientom indywidualną obsługę oraz najwyższe standardy z zakresu szeroko rozumianej optyki. W sąsiednim budynku mieścił się Hotel Weisses Ross (Pod białym rumakiem) należący do spółki Krüger&Oberbeck. Następny lokal handlowy to sklep ogrodniczy J. Schwalbe’a oferujący środki ochrony roślin oraz nawozy w postaci: mączki kostnej, soli potasowej, kainitu oraz superfosforatu.
Wymiary pocztówki: 14cm x 9cm
oprac. Maria Kondracka, Edward Hałajko
Literatura:
„Neisser Kreis Blatt“, 15 September 1898
Das Buch der Stadt Neisse, Berlin-Friedenau 1925
„Einwohnerbuch der Stadt Neisse“, Breslau 1939
http://www.olesnica.org/Pomnik_Fryderyka.htm  

 
Prezentowana fotografia przedstawia nieistniejącą już kamienicę nr 18 „ Zum Patricier” (Pod Patrycjuszem) znajdującą się niegdyś w zabudowie śródrynkowej w Nysie. W centrum fasady widoczna jest postać mężczyzny w stroju renesansowym - figura ta obecnie znajduje się w Muzeum w Nysie (więcej informacji na temat samej figury możecie znaleźć tutaj). Poniżej bogato zdobiony renesansowy portal wejściowy, który później został wmurowany w bramę Wieży Wrocławskiej. Fotografia pochodzi ze zbiorów Stanisława Kramarczyka, na odwrocie widnieje ręcznie wpisana data 1935 r., jednak szczegóły zawarte na samej fotografii świadczą o tym, iż wizerunek kamienicy został sfotografowany przed 1905 rokiem, kiedy to przeniesiono na Wieżę Wrocławską wspomniany wyżej portal.
Wymiary: 16 x 11 cm

Powyższa fotografia przedstawia wschodnią pierzeję Rynku z widokiem na kościół św. Jakuba i pierzeję północną. Na pierwszym planie, wzdłuż pierzei wschodniej widoczny tak zwany Targ Maślany „Buttermarkt”. Warto zwrócić uwagę na stoiska, na których nabyć można było między innymi wiklinowy wózek dziecięcy. Po lewej stronie fotografii fragment zabudowy Ratusza nyskiego. Fotografia wykonana przez Messbild Anstalt Berlin w roku 1920.
Wymiary fotografii: 40x40 cm.

Kolejna fotografia przedstawia nieistniejące już kamieniczki północnej pierzei Rynku. Elewacje tych kamienic stanowią przykład nyskiej mieszczańskiej architektury barokowej. Szczególnie interesującą jest kamienica nr 47 (pierwsza z prawej strony), pochodząca z drugiej połowy XVII w. Reprezentuje ona późnosiedemnastowieczny sposób barokizacji tradycyjnej trzyosiowej elewacji, przy pomocy bogatego detalu architektonicznego. Kamienica zachowała swoją gotycką strukturę, widoczną w trzyosiowym układzie. Wysoki dach przesłonięty został wysokim szczytem zwieńczonym tympanonem. Naturalistycznie opracowana, wykonana w stiuku ornamentyka roślinna w postaci girland kwiatowych i owocowych wypełniła płyciny pod- i nadokienne, wąskie partie ścian pomiędzy oknami ozdobiły zwisające długie festony kwiatowe, zastępując skutecznie podziały architektoniczne. Fotografia wykonana przez Messbild Anstalt Berlin w roku 1920. Wymiary fotografii: 40x40 cm.

Prezentowana fotografia przedstawia mieszkańców Nysy znajdujących się na Placu Kościelnym. W oddali widoczny „Dom Altarystów”. Warto zwrócić uwagę na przechodniów, a w szczególności na tych których aparat nie zdążył zarejestrować, być może poruszali się zbyt szybko. Wnioskując z zarejestrowanych „cieni” można pokusić się o stwierdzenie, iż były to dzieci.Fotografia naklejona na tekturę z widocznym podpisem Oscar Karsky Neisse.Wymiary: 10 x 17 cm. Prawdopodobnie wykonana przed 1935 r.