Na zbiór starodruków Muzeum Powiatowego w Nysie składają się inkunabuły, starodruki oraz rękopisy. Większość muzealiów pochodzi z biblioteki dawnego kolegium jezuickiego, a obecnego I Liceum Ogólnokształcącego „Carolinum” w Nysie oraz ze zbiorów kościoła św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie. Do najcenniejszej pozycji należy rękopis - bogato iluminowana Biblia z 1354 roku, ufundowana przez Eberharda, opata klasztoru bożogrobowców w Trutnovie, powstała najpewniej w Pradze. Tekst Wulgaty przepisał skryba Fryderyk z Ratyzbony, a iluminował Mikołaj z Pragi. Manuskrypt w XVII-wiecznej oprawie z aksamitu zawiera 499 pergaminowych kart o wymiarach 47 x 32 cm. Wśród kolekcji starodruków znajdują się cztery inkunabuły współoprawne z innymi drukami, między innymi M. Polonus, inkunabuł Margarita decreti seu Tabula Martiniana, współoprawny z Vocabularius Juris utriusque, Strassburg: G. Husner, 1486 r.
Interesująca jest tutaj także oprawa skórzana z mosiężnymi guzami i okuciami na narożnikach, do której przymocowany został żelazny łańcuch, będący stałym wyposażeniem ksiąg bibliotecznych. Ponadto w zbiorach znajduje się kilka ksiąg Starego i Nowego Testamentu (Novum Testamentum w tłumaczeniu Erazma z Rotterdamu, oprawa skórzana tłoczona ślepo, drzeworyty kolorowane, Antwerpia: G. Montanus, 1540 r.); kazania (S. Christophorus, Kleine Postill Friderici Naufee (…), Ingolstatt: W. Eder, 1582 r.), pieśni religijne (K. de Jacobus i inni, Selectae quaedam cantiones sacrae modis musicis (…), Wenecja, Norymberga, Lyon: T. Gerlatzen i inni), modlitewniki (F. Karler, Katholisches Gebetbuch(…), Otmuchów, 1802 r.; J. B. E. Avrillon, Rok Miłosci Boskiey (…), Kraków: Drukarnia Seminarium Biskupio-Akademickiego, 1767 r.), reguły czy księgi związane z Towarzystwem Jezusowym (T. Mathias, Societas Jesu usque ad Sanguinis (…), Praga: J. Nicolaus Hampel, 1675 r.), ponad to w zbiorach znajdują się także księgi cechowe (Das Exssen und schult Register (…), Nysa 1550 r.) czy różnego rodzaje spisy (miejscowości, praw, a nawet ochrony przeciwpożarowej dla Nysy z czasów pruskich), encyklopedie (J. G. Krünitz, Deconomische Encyclepadie oder Allgemeises System, Berlin 1775 r.) i traktaty filozoficzne (Platon, Platonis Opera Omnia (…), Lyon: G. Laemarius, 1590 r.). Wartościowym nabytkiem zakupionym w 2016 r. przez Muzeum Powiatowe w Nysie jest tom 3. Przyczynku do opisania Śląska (F. A. Zimmermann, Beytraege zur Beschreibung von Schlesien Bd. 3, Brzeg: J. E. Tramp, 1784 r.), który opisuje powiaty: opolski, prudnicki, głubczycki, nyski i grodkowski, ponadto do wydania dołączone są miedzioryty: plan miasta Opole i tradycyjny strój wiejski z XVIII w. Jego autor F. A. Zimmermann był urzędnikiem, statystykiem i historykiem, który opisywał Śląsk. Jego dziełem życia było trzynastotomowe wydanie Beytraege zur Beschreibung von Schlesien 1783 – 1796.
Niezwykle cennym starodrukiem ze zbiorów nyskich są księgi portretowe (tomy od III do XII) najważniejszych członków rodziny cesarza Ferdynanda II oraz najwyższej rangą arystokracji (pierwsze dwa tomy nie są w posiadaniu muzeum). Jej autor - Franz Christoph von Khevenhüller był austriackim najwyższym skarbnikiem, szambelanem i tajnym radnym cesarzy Macieja i Ferdynanda II oraz ważnym historiografem XVII wieku. W 1634 roku Khevenhüller otrzymał pozwolenie na wykorzystanie akt kancelarii cesarskiej do traktatu historycznego. Dzieło to, zwane Annales Ferdinandei, składa się z dziewięciu tomów w pierwszym wydaniu (1640–1646) i dwunastu tomów w drugim wydaniu (1721–26). Muzeum Powiatowe w Nysie jest w posiadaniu 9. tomów drugiego wydania: F. Ch. von Khevenhüller, Annales Ferdinandei (…), Lipsk: M. G. Weidmann, 1721 r.
Osobną kategorią muzealiów są dokumenty pergaminowe. Muzeum Powiatowe w Nysie posiada dziesięć pergaminów wraz z zawieszonymi pieczęciami, z czego najstarszy datowany jest na 1299 r., najmłodszy natomiast pochodzi z 1638 r., dotyczy on biskupstwa wrocławskiego z okresu rządów Karola Ferdynanda Wazy. Najstarszy, tym samym najcenniejszy dokument został wydany przez biskupa wrocławskiego Jana III Romke 15 lutego 1299 roku w Nysie. Rękopis ten mówi o prawach i obowiązkach jarmarcznych ówczesnych nysan - Biskup nadał kramarzom prawo do zajęcia 24 miejsc na środku rynku oraz dolnych komór za równowartość rocznego czynszu. Dokument pergaminowy spisany został w języku łacińskim, zachował się w dobrym stanie wraz z przywieszoną owalną pieczęcią woskową, na której widnieje wizerunek postaci w pontyfikalnym stroju biskupim z gestem błogosławiącym prawą dłonią. Pieczęć została przywieszona na jedwabnych niciach koloru białego oraz farbowanych na czerwono, w otoku znajduje się napis S. IO/H/IS DEI GRATIA WRATISLAVIEN: EPI:. Dokumenty w kolekcji muzeum spisane są w językach łacińskim i niemieckim, wydawane były w latach rządów kolejnych biskupów wrocławskich, między innymi Henryka I z Wierzbna (1302-1319), Przecława z Pogorzeli (1341-1376), Konrada z Oleśnicy (1417-1447), Karola Ferdynanda Wazy (1625-1655). Wszystkie zachowane w dobrym stanie. W zbiorach znajduje się także rękopis z pieczęcią sądową miasta Norymbergi z 25 września 1447 r. rozstrzygający spór dotyczący Caspara Zyppfera z Nysy przez Wernhera von Parsberg – rycerza piastującego od 1442 r. urząd Reichsschultheiss w Norymberdze (właściwy organ sądowniczy i wykonawczy).
Niezwykle cenna i bogata kolekcja starodruków, w tym pergaminów, zasługuje na przeprowadzenie szeroko zakrojonych prac naukowo-badawczych, które pozwoliły by na odczytanie ich pełnej treści.
