Październik

Chiński wazon porcelanowy

Czas powstania: XVIII w.
Wymiary: wysokość - 44,5 cm, średnica - 22,5 cm
Materiał i technika: porcelana, malatura podszkliwna kobaltem, naszkliwna złotem i czerwienią żelaza

Prezentowanym w październiku obiektem miesiąca jest chiński wazon porcelanowy z antabami w kształcie lwich głów. Chińska porcelana była jednym z materiałów, które od średniowiecza zadziwiały i wzbudzały zachwyt europejskich nabywców. Ze względu na przejrzystość i blask porównywana była z masą perłową, która określana jest włoskim słowem porcella - stąd porcelana uzyskała swą europejską nazwę. Należy podkreślić, że sami Chińczycy bardzo wysoko cenili sztukę wytwarzania przedmiotów porcelanowych, poświęcając jej tyle uwagi, teoretycznych rozważań i emocji, co Europejczycy malarstwu czy rzeźbie. Niezwykłość i uroda tworzywa, jakim jest porcelana, wzbudzała zachwyt chińskich poetów i władców. Wyrafinowane poczucie estetyki pozwalało Chińczykom w pełni docenić nie tylko kształty naczyń i kolory szkliwa, ale również wrażenia dotykowe i dźwięk, jaki wydaje porcelana przy lekkim trąceniu. Równie ważna była dla twórców dekoracja, której motywy poza walorem estetycznym, zawierały często głęboki sens symboliczny, wywołując całe łańcuchy skojarzeń: z życzeniami szczęścia, długiego życia, z porami roku lub jakimś wydarzeniem. W Europie najwyżej cenionymi cechami porcelany była lekkość, przezroczystość (dzięki możliwości uzyskania niezwykle cienkich ścianek) oraz śnieżna biel. W Chinach równie wysoko ceniono naczynia o grubych, zupełnie nieprzeświecających ściankach.
Rodowód chińskiej porcelany sięga III w. p.n.e., kiedy zaczęto wytwarzać tzw. protoporcelanę. W X w. n.e. pojawiła się porcelana, uznawana za „prawdziwą”. Pierwsze sygnały o istnieniu porcelany dotarły do Europy dzięki Marco Polo, który w księdze opisującej wyprawę do Chin zawarł m.in. informacje dotyczące jej produkcji. Jednak przez całe średniowiecze wyroby z tego materiału były w Europie rzadkością, a oprawianie ich w szlachetne metale świadczy o tym, jak bardzo ją tu ceniono. Już od XVI w. Chińczycy zaczęli produkować porcelanę specjalnie na eksport do Europy. Eksport ten był obwarowany licznymi ograniczeniami nakładanymi przez samych Chińczyków, a dodatkowo transport kruchego i cennego towaru narażony był na liczne niebezpieczeństwa podczas podróży, dlatego też porcelana była przedmiotem rzadkim, cennym i trudnym do zdobycia. Z tego powodu wzbudzała pożądanie i uznanie wśród najbogatszych możnowładców. Ponadto wiązał się z nią pewien przesąd - uważano, że porcelanowe naczynie rozpada się w zetknięciu z trucizną, co jeszcze bardziej podbijało jej cenę na rynku europejskim.
Od czasu, kiedy w XVII i XVIII w. handel porcelaną zaczął osiągać bardzo duże rozmiary, monarsze i magnackie rezydencje nie mogły się obyć bez tzw. gabinetów porcelanowych. Charakterystyczne jest to, że większy nacisk kładziono na wrażenie, jakie wywoływało stłoczenie dużej ilości porcelanowych naczyń w jednym pomieszczeniu, niż na podkreślenie piękna poszczególnych wyrobów.
Potwierdzeniem tego przypuszczenia może być fakt preferowania w Europie japońskiej porcelany imari i jej chińskich wersji. Porcelana tego typu, produkowana wyłącznie na eksport do krajów Starego Kontynentu, na życzenie europejskiej klienteli przeładowana była barokizującymi zdobieniami, jakże innymi od subtelnej, wyrafinowanej dekoracji cenionej przez Chińczyków. Określenie imari pochodzi od nazwy portu japońskiego, położonego w pobliżu Arity, gdzie od XVII w. wytwarzano pierwsze japońskie wyroby porcelanowe. Tamtejsi wytwórcy, chcąc uniknąć trudności z precyzyjnym nanoszeniem kobaltowej dekoracji podszkliwnej, uzupełnili ją czerwienią żelaza i złotem, nanoszonymi naszkliwnie. To charakterystyczne zestawienie barw, wzbogacone w stosunku do gamy biało-niebieskiej, znalazło uznanie w oczach Europejczyków. Ze względu na dużą popularność, jaką zyskały wyroby z Imari, także i Chińczycy rozpoczęli produkcję tego typu naczyń.
W zbiorach Muzeum w Nysie znajdują się dwa pokaźnych rozmiarów wazony reprezentujące styl imari. Oba naczynia nie są sygnowane, a datuje się je na XVIII w. Charakteryzują się nie tylko sporymi rozmiarami, ale również grubymi ściankami czerepu (ok. 0,8-1,2 cm). Prezentowany wazon posiada osadzony na płaskiej stopie puklowany, wydłużony brzusiec, ujęty dwiema mosiężnymi, złoconymi antabami w postaci lwich głów, zakończony szeroką szyjką z rozszerzającym się wylewem. Bogata, gęsta dekoracja pokrywa całą powierzchnię naczynia. Błękitne zarysy rezerw (wykonane kobaltem podszkliwnie) wypełniono motywami zdobniczymi stosując naszkliwnie czerwień żelaza i złoto. W niektórych miejscach, dzięki zabiegowi nakładania warstw barwników różnej grubości, uzyskano stopniowanie nasycenia poszczególnych kolorów: błękit przechodzi w granat, a głęboka czerwień w jaśniejsze, pomarańczowe tony. Dzięki temu uzyskano wrażenie kolorystycznego bogactwa. Na powierzchni brzuśca wyznaczono cztery rezerwy o fantazyjnym kształcie, a pola pomiędzy nimi podzielono na kolejne kwatery szczelnie pokryte ornamentem w postaci złoto-czerwonej ukośnej kratki wypełnionej stylizowanymi kwiatkami oraz niebiesko-czerwono-złotej wici roślinnej. Dolną część brzuśca podzielono na sześć prostokątnych kwater, również wypełnionych podobnym ornamentem, a szyjkę ozdobiono czterema polami, przy czym dwa z nich zawierają motywy roślinne, pozostałe dwa przedstawiają widok ogrodu z altankami i postaciami ludzkimi. Główny motyw umieszczony na dużych, fantazyjnych rezerwach brzuśca zawiera kompozycje składające się z wazy wypełnionej kwiatami. Zastosowane do dekoracji wazonu motywy mogą mieć znaczenie symboliczne. Otóż wśród kwiatów umieszczonych w namalowanej wazie można rozpoznać chryzantemy i kwiaty śliwy, a także magnolię i peonię. W chińskiej symbolice chryzantema była przypisywana jesieni, kwiat śliwy – zimie, magnolia była kwiatem wiosny, a peonia - lata. Taka waza wypełniona kwiatami czterech pór roku oznaczała życzenie „pokoju po wsze czasy”. Natomiast lew, którego motyw zastosowano tworząc antaby, w mitologii chińskiej był symbolem męstwa i siły.

Wybrana literatura:
Ablerowa Z., Ceramika chińska [kat.wyst.], Muzeum Narodowe w Krakowie, wrzesień-październik 1959.
Divis J., Porcelana europejska, Warszawa 1984.
Kunstler M.J., Mały słownik sztuki chińskiej, Warszawa 1996.
Redlak M., Symbolika w dekoracji eksponowanej porcelany chińskiej, [w:] Porcelana chińska epoki Qing (1644-1911) ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie [katalog wystawy], Warszawa 1990.
Zatorska-Antonowicz I., Porcelana dalekowschodnia z kolekcji króla Augusta II w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa 1997.

oprac. Adriana Mikołajczyk