Sierpień

Cechowe świeczniki procesyjne

Czas powstania: XVII/XVIII w.
Wymiary: wysokość - ok. 230 - 250 cm
Materiał i technika: drewno polichromowane

W bogatych zbiorach Muzeum w Nysie znajdują się licznie reprezentowane nyskie zabytki cechowe. W tym miesiącu przedstawiamy zespół osiemnastu ponad dwumetrowych, bogato rzeźbionych świeczników cechowych zwanych procesyjnymi, należących do działu zajmującego się rzemiosłem artystycznym. Sześć świeczników z omawianej grupy eksponowanych jest w sali poświęconej pamiątkom miejskim - są one jednymi z najciekawszych i najbardziej rzucających się w oczy eksponatów należących niegdyś do cechów. Zachwycają misternymi rzeźbieniami, przykuwającymi wzrok złoceniami oraz rozmiarem.
Prezentowane świeczniki pochodzą z kościoła św. Jakuba w Nysie i należą do grupy świeczników o charakterze kultowym. Używane były podczas ceremonii pogrzebowych zmarłego członka danego cechu. Cech obok zasadniczej funkcji gospodarczo-politycznej pełnił również ważną funkcję religijną. W niedziele i święta członkowie cechów uczestniczyli we wspólnych nabożeństwach, a w czasie uroczystych procesji nieśli sztandary z przedstawieniami patronów i godeł cechowych. Do podstawowych zadań religijnych cechu należało również godne i uroczyste pochowanie zmarłego, dla oddania mu w ten sposób ostatniej posługi chrześcijańskiej miłości1. Jak wskazuje sama nazwa, „świeczniki procesyjne” używane były w czasie procesji konduktu pogrzebowego zmierzającego ku cmentarzowi. Jak widać na grafice << Carla Remsharta wg rysunku Fryderyka B. Wernera z 1736 r. przedstawiającej kondukt pogrzebowy, duchownych poprzedzają niesione zapalone świece na długich, drewnianych świecznikach, których liczba, na ogół zgodna z liczbą biorących udział w pogrzebie pastorów, świadczyła o randze pogrzebu.
Cechy, w tym także nyskie, miały w swoim posiadaniu komplet świeczników procesyjnych. W prezentowanym zespole znajduje się świecznik cechu krawców, świecznik cechu tkaczy, dwa świeczniki cechu rzeźników, dwa świeczniki cechu stolarzy, dwa świeczniki cechu kuśnierzy, dwa świeczniki cechu szewców, dwa świeczniki cechu kołodziei, cztery świeczniki cechu piekarzy oraz dwa świeczniki cechu ślusarzy.
Trzon poszczególnych świeczników stanowi długi drewniany drzewiec, na którym zamocowana jest zdobiona „głowica”. Profitki i tulejki świeczników wykonane są z metalu: żelaza lub cyny. Świeczniki znajdujące się w obrębie jednego kompletu mają często analogiczną względem siebie formę głowicy i drzewca oraz kolorystykę. Jeżeli pojawiają się różnice, dotyczą jedynie niewielkiej zmiany w przedstawieniu treści symboli reprezentujących daną organizację zawodową.
Świeczniki cechów nyskich podzielić możemy ze względu na treść przedstawień zamieszczanych na głowicach. Jedną z grup świeczników stanowią te, których dominującym motywem na głowicy jest rzeźbione bądź namalowane godło cechowe. Do grupy tej zalicza się między innymi świecznik cechu szewców <<, który wykonany został w dwóch „wersjach”, oba świeczniki posiadają zamocowaną na drzewcu trójboczną głowicę zdobioną ornamentem rokokowym. Różnice pojawiają się w zdobieniu ścianek głowicy. W pierwszym świeczniku na ściankach pojawiają się kolejno: but z wysoką cholewą, but niski, ponad nim korona, scena dwupostaciowa. Na ściankach drugiego świecznika widnieją: monogram I : C : F : H, but z wysoką cholewą i data 1774, szewc przy pracy w warsztacie. Do grupy tej należy również świecznik cechu kołodziei<< - na drzewcu umocowana została trójboczna głowica zdobiona kołem od wozu na jednej ściance, na dwóch pozostałych rozetą.
W zbiorze znajduje się także świecznik z głowicą w formie „trzymacza” – postaci trzymającej kartusz z godłem cechowym, jest to świecznik cechu kuśnierzy<<: na drzewcu umocowana jest stojąca postać z tarczą z godłem u lewego boku i świecznikiem w formie rogu obfitości w prawej dłoni.
Pozostałe zabytki należą do grupy świeczników z przedstawieniami religijnymi, gdzie symbolika zawodowa, reprezentowana przez godło, sprowadzona została do drugorzędnego znaku fundacyjnego. W grupie tej znajduje się świecznik cechu piekarzy<<, który wykonany został w czterech egzemplarzach, na drzewcu zamocowano głowicę w postaci rzeźby przedstawiającej jednego z czterech Ewangelistów w pozycji siedzącej, z odpowiadającym mu atrybutem, z tyłu głowicy godło cechu piekarzy. Do zbioru tego zaliczamy również takie świeczniki jak: świecznik cechu tkaczy, na drzewcu którego zamocowana jest dwustronna tarcza w obramieniu roślinnym, z jednej strony pojawia się płaskorzeźbione przedstawienie św. Mikołaja w stroju biskupim, na drugiej stronie trzy czółenka tkackie; świecznik cechu rzeźników - na drzewcu umocowana jest grupa rzeźbiarska przedstawiająca cztery postaci ewangelistów w pozycji siedzącej; świecznik cechu krawców posiada umocowaną na drzewcu dwustronną tarczę z płaskorzeźbionym motywem dużych nożyc krawieckich z jednej strony i postacią św. Piotra Apostoła z kluczami z drugiej strony (fot. 8, 9); świecznik cechu ślusarzy - na drzewcu zamocowana jest czteroboczna głowica z wtórnie namalowanymi przedstawieniami na poszczególnych płycinach: kłódka, dwa skrzyżowane klucze, postać św. Piotra Apostoła oraz napis RENOV: 1898; świecznik cechu stolarzy posiada głowicę stożkową, trójboczną, zakończoną ażurowym prześwitem, na bokach głowicy płaskorzeźbione przedstawienia: Madonny z Dzieciątkiem, na dwóch pozostałych narzędzia stolarskie, takie jak strug i siekiera.

Wybrana literatura:
T. Federowicz, Tarcze trumienne i pogrzebowe cechów i bractw [w:] Zabytki cechów śląskich, red. M. Korżel-Kraśna, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 2002.

oprac. Katarzyna Rzepecka