Marzec

Kapliczka ze scenami chrystologicznymi

Czas i miejsce powstania: 2 poł. XVII w.
Materiał: piaskowiec
Wymiary: wysokość - 96,5 cm, szerokość - 65 cm, głębokość - 65 cm


Jako marcowy eksponat miesiąca, chcielibyśmy zaprezentować Państwu kamienną kapliczkę przedstawiającą cztery sceny chrystologiczne.
Rzeźba pochodzi z parku pałacowego w Siestrzechowicach - umiejscowiona była po wschodniej stronie budynku. Sam pałac jest bardzo interesującym obiektem zabytkowym, wybudowanym w latach 1593-1594, następnie częściowo przebudowanym ok. 1700 roku oraz w 2. poł. XIX w.
Rezydencja wzniesiona została z inicjatywy biskupa wrocławskiego Andreasa von Jerin. Przeznaczona była dla jego bratanka Andreasa von Jerin, sędziego nyskiego, i jego żony Barbary von Metzger.
Pałac w Siestrzechowicach został wybudowany w stylu renesansowym, natomiast omawiana kapliczka należy już do stylu barokowego.

Rzeźba jest kamiennym monolitem o formie prostopadłościanu, na którym widnieją cztery płyciny z płaskorzeźbami. Obrazują one trzy sceny z życia Chrystusa: ukrzyżowanie, zstąpienie do piekieł, zmartwychwstanie oraz przedstawienie karmiącego pelikana. Sceny te wiążą się z tekstem tzw. Symbolu Apostolskiego (pot. Składu Apostolskiego, Wierzę w Boga). Jest to jedno z najwcześniejszych sformułowań chrześcijańskiego wyznania wiary, które głosi m.in.: ...ukrzyżowan, umarł i pogrzebion. Zstąpił do piekieł, trzeciego dnia zmartwychwstał...

Scena ukrzyżowania przedstawia mękę Pańską, moment ofiarnej śmierci Chrystusa w odkupieniu za grzechy ludzkości. Jezus został ukrzyżowany na obrzeżach murów Jerozolimy, ,,w miejscu zwanym Golgota” lub też ,,miejsce czaszki” (J 19, 17; Mt 27,33; Hbr 13,12). Rozpięta na belkach krzyża sylwetka Chrystusa stanowi rdzeń kompozycji. W górnej części widnieje napis ,,INRI”, który jest skrótem łacińskiego zdania: „Iesus Nasarenus Rex Iudeorum”, co oznacza: ,,Jezus Nazareński Król Żydowski” J 19,19-22; Mt 27,37). Symbol ten miał wyjaśnić powód, dla którego Piłat skazał go na śmierć według rzymskiego prawa. W dolnej części płaskorzeźby widzimy towarzyszące Jezusowi postacie biblijne: po lewej stronie opłakująca Go Maryja, po prawej postać św. Jana Ewangelisty, któremu Jezus powierzył opiekę nad swoją Matką, a w środkowej, dolnej części kompozycji, widzimy klęczącą i płaczącą św. Marię Magdalenę.

Scena zstąpienia do piekieł jest symbolem zwycięstwa Chrystusa nad mocami piekielnymi. Wydarzenie to ma miejsce pomiędzy śmiercią a zmartwychwstaniem Jezusa.
W centralnym punkcie kompozycji widzimy postać Mesjasza rozświetlającego mroczną otchłań piekieł czy też ,,łono Abrahama”, ponieważ znajdują się tam zarówno dusze niegodziwych, jak i sprawiedliwych. Promienie wokół Jego głowy sugerują, że jest zesłany przez niebiosa. Jezus wita się z potępionymi duszami, solidaryzuje się z nimi i ogłasza odkupienie. Tuż obok niego, po prawej stronie kompozycji, stoją dwie postacie - kobieca i męska - są to prawdopodobnie Adam i Ewa. Tuż za Nim stoją dwie postacie męskie - można przypuszczać, że jedną z nich jest Jan Chrzciciel. Jezus w lewej dłoni trzyma krzyż na długim trzonku, ozdobiony chorągwią, będący symbolem triumfu nad Szatanem, którego widzimy w górnej lewej części kompozycji. Pokonany Szatan przybrał postać małego smoka w dość wymownie skulonej pozie z podwiniętym ogonem.

Scena zmartwychwstania obrazuje zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią, jest fundamentem wiary chrześcijańskiej, symbolizuje czas odrodzenia i nowego początku.
Centralnym punktem całej kompozycji jest postać zmartwychwstałego Jezusa Chrystusa, stojącego w miejscu swojego pochówku, który znajdował się ,,na wschodnim zboczu kalwaryjskiego pagórka”. Kompozycja jest bardzo dynamiczna, a wrażenie to potęguje mandorla otaczająca całą sylwetkę Chrystusa. Aura boskości, w formie jakby kawałka niebios, biegnie od stóp, rozchodząc się na boki ku górze, następnie łukiem zamyka górną część kompozycji. Jezus w lewej dłoni trzyma chorągiew, symbol zwycięskiej mocy, natomiast prawa dłoń wzniesiona jest ku górze w geście błogosławieństwa. Postać Mesjasza emanuje Boską, duchową siłą ale również wewnętrznym spokojem, co wyraźnie kontrastuje z poruszeniem i dezorientacją strażników znajdujących się w dolnej części płaskorzeźby. W tle całego zdarzenia widzimy symboliczny zarys murów Jerozolimy oraz fragment lasu wypełniający kompozycję.

Scena z karmiącym pelikanem symbolizuje najwyższe poświęcenie, jest znakiem ofiary Chrystusa, a w znaczeniu eucharystycznym symbolizuje Jego krew.
Rzeźbienia, które widzimy na płaskorzeźbie przedstawiają pelikana karmiącego młode własną krwią. Jest to bardzo popularny motyw w symbolice sakralnej, jego znaczenie chrystologiczne zawsze odnosiło się do ofiarności, miłosierdzia i poświęcenia. Symbol ten w chrześcijaństwie opiera się na dziele z II wieku pt. „Fizjolog”. Czytamy w nim, że pelikan wyróżnia się wielką miłością do swojego potomstwa. Pisklęta pelikana tuż po przyjściu na świat, ranią swoich rodziców, na co dorosłe ptaki reagują zabijając młode. Po trzech dniach matka rozdrapuje dziobem swoją pierś aż do krwi, która ożywia jej dzieci. Podobnie uczynił Jezus z rodem ludzkim, który go odrzucił. Poprzez ukrzyżowanie złożył swoje życie w ofierze, przelał własną krew, aby wyzwolić ludzi z niewoli grzechu i ofiarować życie wieczne.

Na kapliczce widoczne są liczne mechaniczne ubytki oraz wypłukania spowodowane warunkami atmosferycznymi na przestrzeni lat. Niektóre fragmenty zatraciły swój pierwotny kształt. Twarze nie mają wyraźnych rysów, ale całość postaci wyrzeźbiona jest w sposób wyraźnie obrazujący emocje, tj. cierpienie, rozpacz czy ból. Sylwetki układają się naturalnie i wymownie z anatomicznym oddaniem szczegółów. Kompozycje płaskorzeźb są urozmaicone i starannie przemyślane.
Kapliczka prezentowana jest w sieni, tuż przy głównym wejściu do muzeum.

---

BIBLIOGRAFIA:

Karta inwentarzowa, Muzeum Powiatowe w Nysie, MNa/SA 3010.

Chrzanowski T., Kornecki M., Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom VII, zeszyt 9, Warszawa 1963, s. 175-178.

Forstner D., Świat Symboliki Chrześcijańskiej, Warszawa 1990.

Impelluso L., Natura i jej symbole: Rośliny i zwierzęta, Warszawa 2006.

Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, nr w rejestrze zabytków: 177/55.

Schloss Grunau, ein oberschlesisches Wappenschloss, [w:] „Oberschlesien im Bild”,1929, nr 19 - https://www.sbc.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/6464?id=6464 [dostęp: 28.02.2018]

NETOGRAFIA:

Dąbrowski D., Siestrzechowice, [w:] Pałace Śląska. Katalog zabytkowych rezydenc, https://www.palaceslaska.pl/index.php/indeks-alfabetyczny/s/1340-siestrzechowice [dostęp: 28.02.2018]

Gałkowski J., „Chrystus zstępujący do otchłani”. Obraz na Wielką Sobotę, https://pl.aleteia.org/2017/04/15/chrystus-zstepujacy-do-otchlani/ [dostęp: 28.02.2018]

Śliwa L., Uwolnieni więźniowie. Autor nieznany, „Zstąpienie do otchłani”, tempera na desce, II poł. XV w., Ikona nowogrodzka, [w:] Gość Niedzielny, http://gosc.pl/doc/792733.Uwolnieni-wiezniowie [dostęp: 28.02.2018]

Ducay A., Temat 11. Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie i Powtórne Przyjście Jezusa Chrystusa, http://opusdei.org/pl-pl/article/temat-11-zmartwychwstanie-wniebowstapienie-i-powtorne-przyjscie-jezusa-chrystusa/ [dostęp: 28.02.2018]

Pałubicki Z., 65. Złożenie Do Grobu Ciała Pana Jezusa, http://www.milosierdzie.info.pl/milosierdzie-boga-w-dzielach-jego/80-tom-2/326-65-zlozenie-do-grobu-ciala-pana-jezusa.html [dostęp: 28.02.2018]

Pelikan (heraldyka), [w:] Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Pelikan_(heraldyka) [dostęp: 28.02.2018]