Czas i miejsce powstania: ok. poł. XVIII w. Materiał: drewno złocone na pulment, tkanina malowana i haftowana Wymiary: wysokość - 122 cm, szerokość - 61 cm, głębokość - 7 cm
Ze względu na wiosenną, kwiatową dekorację, na kwietniowy eksponat miesiąca wybrany został XVIII-wieczny ekran kominkowy.
Ekrany takie funkcjonowały w Europie od średniowiecza, największą popularność zyskując w XVIII i XIX w., ale stosowane są do dziś. Przybierały oczywiście rozmaite formy, w zależności od epoki, w której powstały.
Podstawową funkcją ekranu kominkowego była ochrona przed iskrami oraz nadmiernym ciepłem, jakie emitował kominek - w szczególności chronił twarze kobiet, zapobiegając rozmywaniu się makijażu, zwłaszcza, kiedy w modę weszły kosmetyki na bazie wosku. Kominek był niegdyś powszechną i jedyną formą ogrzewania pomieszczeń, a także źródłem światła. Stanowił nieodłączną część salonu czy bawialni, gdzie spędzano większą część czasu. Dość szybko kominki zaczęły pełnić też funkcje dekoracyjne. Specjalny ekran stawiany przed kominkiem nie tylko chronił przed żarem, ale również - kiedy ogień był wygaszony - zasłaniał nieestetyczne wnętrze paleniska. Ekran mógł być również stosowany do innych celów - np. do ochrony przed światłem czy przeciągiem.
Z technicznego punktu widzenia ekran jest meblem szkieletowym, na który składa się rama drewniana lub metalowa (z kutego żelaza lub miedzi, a nawet srebra), wsparta na nóżkach, a na niej rozpięta tkanina (często haftowana lub malowana), skóra, drewno lub inne materiały. Czasem ekrany stanowiły część innego mebla (np. sekretarzyka czy pulpitu), tak by można było przysunąć go bliżej kominka.
Ze względu na szybko zmieniającą się modę, a także łatwe uleganie destrukcji z powodu bezpośredniej styczności z ogniem, do dzisiejszych czasów przetrwało niewiele tego typu sprzętów.
Ekran ze zbiorów Muzeum Powiatowego w Nysie składa się z drewnianej, złoconej, profilowanej ramy, której nadano nieregularny kształt zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach. Górną część ramy zwieńczono zdobnymi esownicami oraz motywem rocaille. Wsparto ją na dwóch parach dekoracyjnie wygiętych, drewnianych nóżek - co pozwala zaliczyć go do ekranów typu „cheval” (w przeciwieństwie do obracanych, osadzonych na słupku).
Wypełnienie ramy stanowi naprężona tkanina. Na jasnobrązowym tle umieszczono asymetrycznie skomponowaną dekorację malarską. Lewy górny róg kompozycji zajmują dwa putta ze skrzydełkami, bawiące się rozwianymi białymi wstęgami. W prawym dolnym rogu widnieje kępka kwiatów polnych i traw w różnych odcieniach pastelowego różu, bladego oranżu, bieli oraz chłodnej zieleni; po lewej stronie umieszczono fruwające motyle oraz niewielkiego ptaszka. Niektóre elementy kwiatów, liści i owadów zostały podkreślone za pomocą haftu.
Z tyłu ekranu przymocowano tekturę, maskującą odwrocie tkaniny.
W 2015 roku ekran został poddany zabiegom konserwatorskim, gdyż jego nóżki wymagały wzmocnienia, rama była uszkodzona, a tkanina zabrudzona. Zdemontowano drewniane elementy ekranu, usunięto z nich zanieczyszczenia, sklejono pęknięcie ramy, uzupełniono brakujące elementy ornamentyki. Scalono pozłotę oraz uzupełniono dekorację malarską, oczyszczono tkaninę. Odwrocie zabezpieczono kartonem bezkwasowym, a dodatkowo wzmocniono kartonem tekturowym.
Opisany ekran jest meblem typowym dla stylu rokokowego (który pojawił się w Europie ok. 1730 roku i trwał do ok. 1770, równolegle z późnym barokiem). Ciężkie, dynamiczne formy barokowe zostały tu zastąpione formami lekkimi, nieregularnymi, asymetrycznymi, finezyjnymi. Barokowe kontrasty zastąpiono pastelowymi, jasnymi kolorami oraz złoceniami, a dekoracje malarskie odznaczają się radosną, beztroską treścią. Wszystko to nadaje ekranowi cechy typowo rokokowej subtelności, kruchości i delikatności. Szczególnie charakterystyczne jest zastosowanie ornamentu zw. rocaille, od którego pochodzi nazwa stylu. Rocaille - powszechnie stosowany w dobie rokoka - to forma mająca naśladować muszle (stąd znany jest również jako ornament muszlowy), stylizowane małżowiny uszne, florę morską. Termin ten początkowo odnosił się do takich elementów, jak małe kamyczki, muszle, mchy i koralowce, służące do zdobienia skalnych ogródków, by uczynić je bardziej malowniczymi. Z czasem wzbogacony został kogucim grzebieniem lub kształtem grzyw morskich fal i w takiej formie był najbardziej rozpowszechniony. Służył do zdobienia ram obrazów, luster, mebli, jako dekoracja architektoniczna, malarska i rzeźbiarska.
Zaprezentowany ekran kominkowy można podziwiać na II piętrze ekspozycji stałej Muzeum Powiatowego w Nysie, w jednej z tzw. „sal kolorowych”.
Wybrana literatura: Antyki, red.H. Mallalieu, Warszawa 1995. Antyki. Poradnik kolekcjonera, Warszawa 2010.
Atterbury P., Tharp L., Wielka Encyklopedia antyków, Warszawa 1995.
Baumstark R., Seling H., Silber und Gold: Augsburger Goldschmiedekunst für die Höfe Europas, Bayerisches Nationalmuseum, Munich, 1994.
Fleming J., Honour H., The Penguin Dictionary of Decorative Arts, London-New York 1989.
Havard H., Dictionnaire de l'ameublement et de la décoration depuis le XVIIIe siècle jusqu'à nos jours, Paris, 1887–90.
Kreisel H., Die Kunst des deutschen Möbels: Möbel und Vertäfelungen des deutschn Sprachraums von den Anfängen bis zum Jugendstil, vol. 2: Spätbarock und Rokoko, Munich 1983.
Langer B., Die Möbel der Schlösser Nymphenburg and Schleissheim, Munich-London-New York 2000.
Langer B, Pracht und Zeremoniell: Die Möbel der Residenz München, Munich 2002.
Osińska B., Sztuka i czas. Od prehistorii do rokoka, Warszawa 2013.
Reyniès de N., Le mobilier domestique: Vocabulaire typologique, vol. 2, Paris, 1987.
Netografia:
Metropolitan Museum of Art, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/197653
Wikipedia, https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89cran_de_chemin%C3%A9e
Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Rocaille