Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Lipiec


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

"Napoleon w bitwie pod Esslingen obejmuje śmiertelnie rannego Marszałka Lannes Księcia Montebello, 22 maja 1809"

Wymiary: wysokość - 24 cm, szerokość – 29,7 cm
Materiał i technika: staloryt
Sygnatura: Stahlstich von F. Randel, Berlin 1840 [Staloryt F. Randel, Berlin 1840]



U dołu grafiki widnieje napis: Napoleon in der Schlacht bei Esslingen, umarmt den tődlich verwundeten Marschall Lannes Herzog von Montebello den 22 May 1809, [Napoleon w bitwie pod Esslingen obejmuje śmiertelnie rannego marszałka Lannes księcia Montebello, 22 maj 1809]
Grafika powstała na podstawie obrazu francuskiego malarza i rysownika Josepha Louisa Hippolyte Bellangé, żyjącego w Paryżu w latach 1800-1866. Bellangé jako młody artysta wstąpił do pracowni Barona Grosa i tam zaprzyjaźnił się z Nicolasem Charletem. Zainspirowany przykładem przyjaciela, zaczął tworzyć ilustracje weteranów armii napoleońskiej. Zadebiutował scenami militarnymi w 1822 r. w Salonie Paryskim, gdzie odniósł niemal natychmiastowy sukces. Na Wystawie Światowej w Paryżu w 1865 r. zdobył nagrodę. Poza licznymi obrazami, z których kilka wygrawerowano, pozostawił po sobie dzieło około 600 litografii oraz sporą liczbę akwarel i pasteli, które obecnie znajdują się w wielu muzeach europejskich.

Autorem prezentowanej ryciny jest pochodzący z Niemiec Fryderyk Randel (1808-1886). Artysta, specjalizujący się w malarstwie koni i portretowym, nauki pobierał u Franza Krügera (1797-1857), słynnego profesora Berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych, zwanego ze względu na swoje malarskie upodobania - „Pferde-Krüger” [niem. Pferd - koń]. Randel, obok pasteli i obrazów olejnych podziwianych obecnie w berlińskich muzeach, tworzył również staloryty.

Technikę stalorytu wynaleźli Amerykanie, Jacob Perkins oraz Gideon Fairman, z myślą o wielonakładowym druku banknotów. Angielski sztycharz Charles Heath wykorzystał tę technikę do druku ilustracji i opatentował w 1820 r. Najbardziej upowszechniona była we Francji i Anglii, gdzie drukowano za jej pomocą portrety, magazyny modowe, albumy z krajobrazami i weduty miast. Grafikę wykonuje się tnąc rylcami miedziorytniczymi w odhartowanej stalowej płycie. Po opracowaniu negatywu, płytę ponownie się hartuje. Praca wymaga od rytownika dużej precyzji, ponieważ ze względu na twardość materiału, retusze i poprawki są prawie niemożliwe. Trwałość materiału jakim jest stal, zapewnia możliwości wielokrotnego i doskonałego druku niezależnie od ilości wykonywanych odbitek. Precyzja i jakość tej techniki pozwala dokładnie odtworzyć nawet najbardziej rozbudowane, wielopostaciowe kompozycje. Dlatego też staloryt był najpopularniejszą techniką do wykonywania wielkoformatowych grafik reprodukcyjnych znanych dzieł największych mistrzów malarstwa. Współcześnie używany jest do wykonania elementów zabezpieczających banknoty.

W zbiorach nyskiego muzeum znajduje się kilka prac autorstwa Fryderyka Randela. Prezentowana rycina ukazuje wydarzenie z czasów wojen napoleońskich, a dokładnie tragiczny moment bitwy pod Essling, w której śmiertelnie raniony został jeden z generałów Wielkiej Armii Francuskiej. Był nim marszałek Jean Lannes książę Montebello, ukochany przyjaciel Napoleona Bonaparte. Spoglądając na dzieło jesteśmy świadkami dramatycznej sceny, kiedy to zatroskany Cesarz Francuzów obejmuje znoszonego z pola walki Lannes’a i trzymając dłoń wiernego kompana, okazuje mu wsparcie w tej bolesnej chwili. Wokół gromadzą się żołnierze - towarzysze z pola walki, poruszeni cierpieniem marszałka i świadomi, że jest to ostatnie pożegnanie. Wśród nich znajdują się dowódcy Wielkiej Armii i kawaleria - podkomendni Lannes’a. Po lewej stronie możemy dostrzec rannych mężczyzn opatrywanych przez kobiety. W oddali widać unoszący się dym, świadczący o trwających wciąż walkach. Możliwe, że jest to moment, w którym umierający Lannes zwrócił się do czuwającego przy nim Napoleona słynnymi słowami: „Za kilka godzin, Sire, utracisz człowieka, który bardzo Cię kochał”.
Jean Lannes urodził się w 1769 r. w Lectoure (Gaskonia) jako syn rolnika. W 1792 r. wstąpił na ochotnika do armii republikańskiej. Dzięki świetnej sprawności fizycznej i nienagannej służbie, bardzo szybko osiągał kolejne szczeble kariery wojskowej. Po słynnej kampanii we Włoszech 1796 roku, Napoleon promował go na generała. Lannes we wszystkich bitwach odznaczał się wielkim męstwem. Znany był także z niewybrednego słownictwa, którego nie krępował się używać w obecności przyszłego Cesarza Francuzów.
Po tym jak Lannes uratował Napoleona przed Austriakami w bitwie pod Arcole, stał się jednym z jego najbardziej zaufanych ludzi, tak bardzo, że Konsul postanowił wykorzystać charyzmę Gaskończyka w celach dyplomatycznych. Metodę dyplomacji miał dość specyficzną: „polegała na stukaniu obcasami i końcem olbrzymiej szabli o posadzki pałaców, co czyniło wszystkich książąt europejskich (…) nader podatnymi na żądania Paryża.”
Po powołaniu cesarstwa, Lannes został marszałkiem Francji (1804). Zwycięsko poprowadzona kampania w Hiszpanii i zdobycie nieugiętej Saragossy (1809) uczyniło z niego Księcia Montebello. Mimo zaszczytów, stosunek marszałka do swych żołnierzy nie zmieniał się. Nadal czuł się jednym z nich, pokrzepiał w ciężkich chwilach, walczył ramię w ramię, odnosząc liczne i ciężkie rany. Odwzajemniali mu się za to oddaniem i szacunkiem. Marszałek stał u szczytu chwały, kiedy cesarz po raz kolejny powierzył mu dowództwo nad przednią strażą w wojnie z Austriakami w 1809 r. W dniach 21-22 maja doszło do zaciętych walk obu armii w okolicy miejscowości Aspern – Essling (dziś dzielnice Wiednia). W czasie, gdy marszałek rozbijał austriackie centrum, na tyłach armii francuskiej doszło do decydującego zdarzenia. Runął most łączący oba brzegi Dunaju. Nastąpiło to w chwili, kiedy do przeprawy przygotowywały się kolejne oddziały i konwój z zaopatrzeniem. Pozbawieni amunicji i wsparcia, Francuzi byli zmuszeni do odwrotu. Nastąpił najbardziej tragiczny moment bitwy. Dywizje Lannes’a musiały wycofywać się, powoli i w zwartych kolumnach, na otwartej przestrzeni pod nieprzerwanym ogniem austriackiej artylerii. Kawaleria francuska została praktycznie zdziesiątkowana. Jeden z pocisków ranił marszałka . Pomimo szybkiej interwencji lekarza i amputacji obu nóg, wdała się gangrena. Marszałek Lannes umarł kilka dni później. Napoleon stracił jednego z najzdolniejszych dowódców i oddanego przyjaciela.
Wraz z przegraną pod Essling, upadł również mit niezwyciężonego „boga wojny”. Po raz pierwszy od momentu przejęcia władzy, Napoleon został pokonany.
Motyw śmierci, uwielbianego przez Napoleona Marszałka Lannes’a, był popularny w malarstwie. Obok F. Randel, grafikę wzorującą się na Bellangé stworzyło jeszcze kilku artystów, wśród nich Edouard Schuler (1806-1882) i Jean-Pierre-Marie Jazet (1788-1871) .

Omawiana grafika została wydana jako dodatek do kalendarza ludowego. Początkowo publikacje tego typu skierowane były do warstw ludności, które nie należały do częstych czytelników gazet lub mieszkały na wsi. W XIX stuleciu kalendarze przeszły wielką ewolucję, przybierając charakter bardziej naukowy. Obok części informacyjnej, obejmującej corocznie aktualizowane rubryki takie jak spis dni, miesięcy i świąt, dziewiętnastowieczne kalendarze zawierały artykuły o treści literackiej, gospodarczej i popularnonaukowej. Wśród licznych tekstów wchodzących w skład tej części kalendarza wyróżnić można m.in. teksty historyczne, portrety, biografie czy teksty wychowawcze.

 


Wybrana literatura i netografia:

Krejča A., Techniki sztuk graficznych, Podręcznik metod warsztatowych i historii grafiki artystycznej, Warszawa 1984.
Łysiak W., Cesarski poker, Kraków 1991.
Thieme U., F. Becker, Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler, T. III, Lipsk 1909
Turos M.J., Essling, Aspern, wyspa Löbau1809 - czyli właśnie przeczytałam Bitwę... [w:] „Medycyna Nowożytna”, tom 17, Zeszyt 1 (2011). s. 218.
Werner J., Podstawy technologii malarstwa i grafiki, Warszawa-Kraków 1981.
Życie marszałków Francuzkich z czasów Napoleona z rycinami rytemi przez najpierwszych artystów francuzkich podług oryginalnych obrazów z Galeryi Wersalskiej, Warszawa 1841
http://masznicz-aspern-essling-1809.blog.onet.pl [dostęp: 09.06.2017]
http://arsenal.org.pl/essling-aspern-wyspa-lobau [dostęp: 12.06.2017]
Deutsche Digitale Bibliothek - https://www.deutsche-digitale-bibliothek.de
[dostęp 12.06.2017]
Musée national du château de Malmaison - http://musees-nationaux-malmaison.fr/chateau-malmaison [dostęp 20.06.2017]
 Instytut Leibniza ds. Studiów Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej https://www.ios-regensburg.de [dostęp 22.06.2017]
Karta inwentarzowa MNa/SA 1733

  oprac. Ewelina Kucia