Marzec - Portret Józefy Klein

Młoda kobieta siedząca na fotelu z czerwonym obiciem ukazana została en trois quart, z ciałem lekko skręconym w prawą stronę i lewym łokciem wspartym o komodę. W tle zawieszona diagonalnie, drapowana, zielona zasłona ze złotym, dekoracyjnym motywem roślinnym biegnącym wzdłuż rantu obszytego złotą taśmą z frędzlami. Z prawej strony obrazu obramowanie okienne z prześwitem na błękitne niebo, u jego podstawy sygnatura malarza Johann And. Gebhardt aus Brünn gemalt in Lemberg. 1843. Portretowana o ciemnych włosach, jasnej karnacji, rumianych policzkach, wydatnym nosie i pełnych ustach, spogląda spod lekko przymkniętych powiek na widza, dumnie prezentując swoją sylwetkę. Ubrana w reprezentacyjną, wieczorową suknię w kobaltowym kolorze stanowi emanację przemiany mody, jaka nastąpiła w drugiej ćwierci XIX w. Strój Józefy prezentuje aktualną dla jej czasów suknię o dopasowanym staniku, wydłużonym u dołu w szpic (tzw. kończasty stanik), podkreślającym wąską talię, dopasowanym do najpewniej dzwonowatej spódnicy, która na obrazie nie została pokazana. Modelka eksponuje w niej pożądaną linię talii – wydłużającą figurę i smuklejszą, co dodatkowo podkreślają sute plisowania na łączeniu między gładkim stanikiem a suknią. Na początku lat 40. XIX w. rękawy stroju wieczorowego stały się wąskie, dopasowane i nisko wszyte. Miało to wyróżnić spadzistą linię ramion oraz zaakcentować głęboki dekolt sukni. Tak nisko opuszczony rysunek ramion miał symbolizować kobiecą bezradność, wiotkość i delikatność, a zarazem dopuszczalną frywolność, która w przypadku Józefy została dodatkowo zaakcentowana kontrastem między intensywnością barwy sukni i jasną karnacją skóry. Wybór koloru wieczorowego stroju nie jest przypadkowy. Został rozmyślnie dobrany przez portretowaną, jako wyraz znajomości obowiązujących trendów wśród arystokracji i bogatego mieszczaństwa. W żurnalach modowych odnaleźć możemy porady dla mężatek, podpowiadające, w jaki sposób dobrać strój do karnacji i typu urody – blondynkom zalecano barwy pastelowe, brunetki natomiast, postrzegane w kontekście egzotycznej urody, powinny nosić kolory nasycone, odróżniające się od karnacji, dodatkowo całość stroju miała uzupełniać bogata, a nawet ekstrawagancka biżuteria.

Te wszystkie modne elementy damskiej garderoby odnajdujemy w obrazie nyskim – nie tylko w kroju i kolorze sukni, lecz także w postaci dodatków. Panią Klein na obrazie zdobią ornamentalne, wiszące, wielomodułowe kolczyki wysadzane kamieniami, złota brosza o kwiecistym motywie, wpięta tuż przy górnej linii stanika oraz dwie złote bransolety: pierwsza, nieco skromniejsza, wysadzana niewielkimi kamieniami, druga – masywna, z pokaźnymi, być może rubinowymi medalionami. Szyję zdobi kilkuwarstwowy sznur pereł, palce dłoni obrączka i dwa złote pierścionki: z okazałym diamentem oraz delikatniejszy, z rubinowym oczkiem. Całość dopełnia modna, niska fryzura, typowa dla lat 1840-1850, gładko ułożona, rozdzielona pośrodku głowy, w której partie uczesania spływają jednolicie przy policzkach, przechodząc w węzeł z tyłu głowy, okolony szeregiem regularnie układających się spiralnie loków. Wytworność upięcia włosów Józefy akcentuje delikatna złota opaska w typie ferronnière – cienkiego łańcuszka obejmującego głowę, zwieńczonego pojedynczym drogocennym elementem umieszczonym wysoko na czole (złoty wisiorek, perła, klejnot). Prezentowana przez damę biżuteria wpisuje się w typową dla stylu biedermeier konfekcję damską, w której wzory ze złota dętego (kolczyki, brosza, bransoleta z medalionami) nawiązują do elementów przyrody (kwiaty, liście, wici) oraz motywów orientalnych popularnej kultury Wschodu. Niezbędnym uzupełnieniem stroju był szal okrywający ramiona i plecy, z nieodzownym orientalnym wzorem, popularnym wśród wyższych sfer. Portretowana dama także przyodziała modny szal, zdobiony delikatnie błyszczącą nicią, która tylko nieznacznie odcina się od bieli aksamitnego materiału.

Johann Andreas Gebhardt (1798-1879?), sportretował Józefę (i jej męża), będąc u szczytu swojej kariery artystycznej. Jego malarstwo lat 40. i 50. XIX w., obok Antonína Ferenca i pejzażysty Františka Richtera, stanowi dziś jeden z najlepszych przykładów morawskiego realizmu doby biedermeier. Andreas Gebhardt znany był przede wszystkim z miniaturowych portretów, tworzonych zarówno na płótnie, jak i metalu. Zamówienie portretu u tej klasy artysty świadczy o dużej majętności zleceniodawcy, ale także o obyciu i znajomości aktualnie panujących trendów. Obraz malowany jest w sposób staranny, z dbałością o detaliczne oddanie poszczególnych elementów stroju. Wiele uwagi twórca poświęcił fizjonomii młodej kobiety, dokładnie studiując wyraz twarzy, spojrzenie, układ ust, koloryt skóry, szczegółowość w oddaniu fryzury – gładko zaczesanych włosów i loków. Artysta nie idealizuje przy tym portretowanej, pozostawiając przywary naturalnej aparycji, takimi jakie są – z rozbudowanym, wydatnym nosem oraz o dość przysadzistej sylwetce (ramiona). Na uwagę zasługuje także realizm przedstawiania wnętrza, które pozbawione jest antykizujących czy historyzujących cech. Drapowane zasłony tworzące tło dla postaci nieprzypadkowo mają charakterystyczny odcień zieleni, typowej dla stylu biedermeier, którym farbowano tkaniny, tapicerowano meble, a nawet wykładano tapety na ścianach. Meble znajdujące się we wnętrzu także oddawały styl bogatego mieszczaństwa, do którego bez wątpienia należała Józefa Klein.