Wystawa czynna: 07.02.2020 - 31.07.2020
Kurator wystawy: Edward Hałajko
Wernisaż: fotorelacja >>
W drugiej połowie XIX wieku na mocy ugody z Austrią Węgry stały się równoprawnym narodem we wspólnym państwie. Aby podkreślić swoją odrębność i tożsamość zaczęto w przestrzeni publicznej umieszczać rzeźby i pomniki przywołujące ważne postaci i wydarzenia z historii. Zwyczaj ten wpisał się na stałe w życie Węgrów i jest zjawiskiem wyjątkowym w skali europejskiej.
Zwrócenie uwagi na rolę sztuki – rzeźby w edukacji historycznej społeczeństwa, skłoniło autorów wystawy do zaprezentowania twórczości jednego z najwybitniejszych współczesnych rzeźbiarzy węgierskich – Lajosa Győrfiego. Przybliżenie jej jest ważne nie tylko ze względu na odwołania do historii, oryginalność, walory estetyczne i głębokie przemyślenie tematów, ale też z uwagi na związki artysty z Polską.
Lajos Győrfi urodził się w 1960 r. w położonej w sercu Wielkiej Niziny Węgierskiej miejscowości Karcag w krainie Kunlapos, której nieograniczone przestrzenie pozostawiły trwały ślad w całym życiu rzeźbiarza. Ojciec będący pasterzem koni, pozwalał mu galopować wierzchem aż po horyzont. Bezkres stepu zaowocował umiłowaniem wolności, która charakteryzuje sztukę i byt artysty. Życiową pasją stała się rzeźba co zaowocowało studiami w ASP w Budapeszcie pod opieką mistrza Miklosa Borsosa. Jak twierdzi "talentu nie dają za darmo, należy na niego zapracować" – lata na studiach i późniejsze cechowała chęć działania, wytrwałej pracy i miłości, bo wtedy poznał dziewczynę z Polski, Marysię ze Strzegomia. W 1984 r. pobrali się i w ten sposób na kulturę i sztukę Lajosa, głęboko zakorzenioną w węgierskiej tradycji zaczęła oddziaływać duchowość polskiej żony.
W ciągu 30 lat pracy twórczej artysta wykonał około 250 dzieł sztuki, które wpisały się w przestrzeń publiczną wielu miast. Jednym z jego ulubionych jest pomnik bitwy pod Parkanami (węg. Párkány, obecnie Štúrovo na Słowacji), w którym król Polski Jan III Sobieski obwieszcza ostateczne wyzwolenie spod jarzma osmańskiego. Győrfi tworzy nie tylko rzeźby historyczne, jego pracownię wypełnia wiele dzieł o innej tematyce, sięgające jednak do korzeni, przyrody i kultury europejskiej. Na wystawie zostanie zaprezentowana w atrakcyjny sposób duża część twórczości artysty.
Wystawa zrealizowana we współpracy z Węgierskim Instytutem Kultury
Koncepcja i scenariusz wystawy:
Marek Zalewski, ifj. Győrfi Lajos, Tischler János
Więcej fotografii >>
"Legion Węgierski" w Nysie
Przy okazji wystawy "Węgierska dusza i wyobraźnia" – rzeźby Lajosa Győrfi, Artysta przygotował projekt reliefu upamiętniającego sformowanie "Legionu Węgierskiego" pod dowództwem gen. György Klapka w Nysie, z propozycją, aby w przyszłości stosowny odlew z brązu pojawił się w przestrzeni miasta.
Generał György Klapka na czele „Legionu Węgierskiego” w Nysie w 1866 roku
Interesującym epizodem wojny prusko-austriackiej z 1866 roku jest utworzenie w Nysie „Legionu Węgierskiego“. Było to możliwe dzięki staraniom i konsolidacji węgierskich patriotów, którzy po upadku powstania i walki o wolność 1848-1849 roku znaleźli się na emigracji i byli skupieni wokół Lajosa Kossutha, przywódcy tegoż powstania. Z ich inicjatywy i po rozmowach rządów Francji i Królestwa Prus, zaistniała możliwość utworzenia węgierskiej formacji wojskowej. Organizacją legionu zajął się premier Prus Otto von Bismarck i Węgierski Komitet Narodowy. W tym czasie ustalono, iż ochotnicy ze schwytanych austriackich pułków, w których większość stanowili Węgrzy zostaną skierowani do Nysy. Ostatecznie do Legionu, według różnych źródeł, wstąpiło od 1600 do 2000 żołnierzy, zwerbowanych zarówno spośród patriotów przebywających na emigracji po powstaniu, jak i jeńców węgierskich z armii cesarskiej. Na czele Legionu stanął generał György Klapka jako głównodowodzący.
György Klapka ur. 7 kwietnia 1820 r. w Temeszwarze, zm. 17 maja 1892 r. w Budapeszcie. Generał węgierski, jeden z dowódców w czasie powstania i walki o wolność Węgier (1848–1849), tymczasowo kierował Sztabem Generalnym. W kolejnej fazie w czasie kampanii wiosennej uczestniczył w bitwie pod Nagysalló, odgrywając wiodącą rolę w tym zwycięstwie, podobnie jak w twierdzy Komárom (26 kwietnia). W drugiej połowie maja został wyznaczony do opracowania zjednoczonego planu operacji wszystkich armii węgierskich. W wyniku rozpoczęcia rosyjskiej interwencji w dniu 15 czerwca 1849 r. plan operacyjny opracowany przez Klapkę nie został zrealizowany. Podczas drugiej bitwy pod Komárom (2 lipca), Klapka dowodził lewym skrzydłem armii węgierskiej. W kolejnej fazie walcząc z przeważającymi siłami austriacko-rosyjskimi zasłynął jako bohaterski obrońca twierdzy.
Po kapitulacji i upadku powstania, opuścił Węgry i przebywał na emigracji we Francji, Szwajcarii i we Włoszech. Podczas drugiej włoskiej wojny o niepodległość (1859) był zaangażowany w formowanie "Legionu Węgierskiego" we Włoszech. Poparł polskie Powstanie Styczniowe (1863–1864) przeciwko Rosji. 8 marca 1864 r. Józef Ordęga podpisał w imieniu Polskiego Rządu Narodowego tajny traktat zaczepno-odporny z Węgierskim Komitetem Narodowym, reprezentowanym przez generała Klapkę, a 8 kwietnia zatwierdził tę umowę Romuald Traugutt.
Po powołaniu w 1867 roku monarchii austro-węgierskiej został amnestionowany i powrócił na Węgry, a następnie został wybrany do węgierskiego parlamentu, gdzie należał do partii Ferenca Deáka. W 1877 r. próbował przekonać Węgry do rozpoczęcia wojny z Rosją. Podczas wojny rosyjsko-tureckiej (1877–1878) został doradcą wojskowym armii osmańskiej.
Zachęcamy do obejrzenia filmu na temat wojny prusko-austriackiej 1866 roku >>