Grafika "Oblężenie Sewastopola"
Autor: nieznany
Czas powstania: ok. 1855 r.
Materiał i technika: litografia kolorowana na papierze
Wymiary: wysokość - 26,2 cm, szerokość - 47 cm
Litografia pochodzi najprawdopodobniej ze zbiorów muzeum w Nysie z przed 1945 roku. Jest w złym stanie zachowania i zapewne już w okresie międzywojennym została podklejona na wykorzystanym wtórnie kartoniku okładki Jurnal-Lesezirkel (księgi abonamentów dziennika wydawnictwa w Nysie)
Grafika ilustruje oblężenie Sewastopola portu i bazy rosyjskiej marynarki wojennej w czasie Wojny Krymskiej.
Port morski i twierdza Sewastopol znajduje się na południowo-zachodnim krańcu Półwyspu Krymskiego na cyplu zwanym Półwyspem Heraklesa na wybrzeżu Morza Czarnego. Samo miasto skoncentrowane jest na południowym brzegu Zatoki Sewastopolskiej stanowiącej estuarium rzeki Czernaja. Wejścia do portu strzegły dwa forty Konstantyn na północy i Aleksander na południu.
Od sierpnia 1854 r. - do sierpnia 1855 r. wojska koalicji brytyjsko-francusko-tureckiej oblegały broniący się w twierdzy Sewastopol garnizon rosyjski, który cierpiał coraz bardziej na głód, epidemie i brak prochu. W czerwcu 1855 roku Rosjanie za cenę dużych strat odparli szturm, jednak po nieudanej próbie przyjścia twierdzy z odsieczą (klęska nad Czarną Rzeką w sierpniu) i kolejnym szturmie, 8 września, musieli wycofać się z Sewastopola. Jego dramatyczna obrona przeszła w Rosji do legendy.
„Wojna krymska była pierwszą od wieków wojną, którą Rosja przegrała. Jej przebieg wykazał, że w istocie Rosja nie była gotowa do realizacji imperialnych planów, gdyż zapomniała o potrzebie stałej modernizacji administracji, struktur władzy i armii” - stwierdza prof. Andrzej Chwalba w „Historii Powszechnej. Wiek XIX”.
Konflikt ten był przełomowy w historii wojen: po raz pierwszy tak wielki wpływ na pole walki miały nauka i technika. Ciekawy jest też fakt wykonania jednej z pierwszych fotografii wojennych (1854).
Opis grafiki.
W obrazie zastosowano szeroką panoramę z głęboką perspektywą, w celu ukazania całego pola walki. Rycina kolorowana. Pierwszy plan ugrowy z wyraźnymi kolorami mundurów, dalszy plan w odcieniu niebieskoszarym. Cyframi oznaczono forty, redany i inne szczególne pozycje - niestety legenda z opisem nie zachowała się.
Na pierwszym planie wnętrze odkrytej fortyfikacji polowej (Redan) obsadzonej Brytyjską załogą prowadzącą od południa ostrzał baterią 68-funtowych dział Lancaster. Przy działach dwa piece polowe, w których podgrzewano kule w celu uzyskania efektu zapalającego.
Po lewej, ustawiona na trójnogu, obsługiwana przez dwóch artylerzystów, wyrzutnia rakiety Hale’a.
Na lewo od centrum eksplozja kuli armatniej, porzucone tornistry (plecaki) i ustawione w kozła karabiny obsługi. W centrum wyróżnia się dwukołowy wóz z zaprzęgniętym wielbłądem, przytrzymywanym przez woźnicę w turbanie. Na prawo grupa marynarzy brytyjskich przeciągających ręcznie linami działo dużego kalibru typu Lancaster na lawecie okrętowej. Dalej zarysy kolejnych redut z bateriami obsadzonymi Brytyjczykami i francuzami.
W tle horyzontalna panorama mocno ufortyfikowanego portu i miasta Sewastopol, bronionego przez armię rosyjską. W porcie zakotwiczone statki rosyjskie. Na redzie, zakotwiczone okręty żaglowe koalicji, blokujące flotę rosyjską w Zatoce Sewastopolskiej. Widoczne są kule armatnie w locie i rozbłyski wybuchów.
Na grafice przedstawiono dwa nowoczesne na ówczesne czasy rozwiązania z zakresu artylerii: 68-funtowe działo Lancastera i wyrzutnie rakiety Hale’a.
1. Działo Lancaster była to brytyjska armata gwintowana ładowana odprzodowo z 1850 roku, która strzelała pociskiem 68-funtowym. Działa te były montowane parami w kanonierkach typu Arrow. Armata została zaprojektowana z owalnym otworem (204,5 mm) i miały zasięg do 6500 jardów. Działo miało tendencję do pękania. We wrześniu 1855 roku, 183 brytyjskie działa dużego kalibru wzięły udział w ostatecznym ataku na Sewastopol. Działo Lancaster było najcięższym z nich i oznaczało początek oczekiwanej innowacji w brytyjskiej artylerii.
Widoczne dwa piece polowe z dymiącymi kominami. W piecach podgrzewano kule armatnie. Rozżarzonymi do czerwoności kulami strzelano podczas oblężeń, w celu wywołania pożaru. Tą metodę stosowano także strzelając do statków bojowych. Jednak takie podejście było praktyczne tylko w przypadku stacjonarnych baterii lądowych. Ryzyko pożaru na samych statkach było zbyt duże i zwykle nie było odpowiednich pieców do baterii. Dalsze ograniczenia polegały na tym, że strzelanie można było prowadzić wyłącznie salwami, ponieważ jednoczesne używanie prochu i świecących kul było zbyt niebezpieczne. Co więcej, strzelanie należało przeprowadzić natychmiast po zakończeniu ładowania, w przeciwnym razie korek paliwa miotającego przepaliłby się i strzał nastąpiłby sam, zagrażając załodze obsługującej. Ponadto należało dostosować wielkość i moc grzewczą pieca, aby kule wystarczająco szybko się rozgrzały do odpowiedniej temperatury, ale nie powyżej temperatury odkształcenia.
2. Wyrzutnia Rakiety Hale’a (ang. Hale rocket) - nazwa pochodzi od nazwiska pomysłodawcy Brytyjczyka William’a Hale’a, który jako pierwszy wykorzystał rotację do stabilizacji lotu. W 1844 roku opatentował nowy typ rakiet bojowych, udoskonalając będące dotychczas w użyciu rakiety projektu Williama Congreve'a nazywane Raca kongrewska, (ang. Congreve rocket), które były wczesną formą broni rakietowej. Te wywodziły się z indyjskich rakiet używanych przez wojska władców Mysore, Haidera Alego i Tipu Sultana podczas ich wojen z siłami brytyjskimi (1767-1772). Race stabilizowane były długim prętem, miały żelazne korpusy o długości około 20 cm. i ładowane 1–2 funtami prochu; cały pocisk ważył między 6 a 12 funtów. Wojska mysorskie były w stanie wystrzelić ich setki w jednej bitwie, z różnym efektem. W Europie broń używana głównie w XIX wieku. Wykorzystywano ją między innymi w czasie wojen napoleońskich (1799/1803–1815), wojny brytyjsko-amerykańskiej (1812–1815), w powstaniu listopadowym (1830–1831), wojnie krymskiej (1853–1856) i powstaniu styczniowym (1863–1864).
Halle wprowadził modyfikację polegającą na usunięciu prowadnicy zastąpionej rurą, a stabilność lotu zapewnił poprzez umieszczone pod kątem otwory odprowadzające część spalin, co wprowadzało rakiety w ruch obrotowy. Rakiety jego pomysłu mogły ważyć do 60 funtów (27 kg). Przy starcie następował jaskrawy rozbłysk, a w locie rakiety wydawały charakterystyczny dźwięk. Rakiety Hale'a po raz pierwszy zostały użyte przez Armię Stanów Zjednoczonych w czasie wojny z Meksykiem w latach 1846-1848. Armia Brytyjska eksperymentowała z rakietami Hale'a podczas wojny krymskiej, ale na uzbrojenie przyjęła je dopiero w roku 1867.
W Polsce w latach 1815–1819 doświadczenia nad tą bronią prowadził Józef Bem, wówczas w stopniu kapitana, był adiutantem generała Piotra Karola Bontemps (fr. Pierre Charles François Bontemps), któremu zrelacjonował skutki działania rakiet zapalających, które bombardowały magazyny podczas oblężenia Gdańska (1813). Józef Bem, rozpoczął własne eksperymenty z tym, co wówczas nazywano w języku polskim raca kongrewska. Spostrzeżenia zawarł w swoim raporcie z 1819 r. „Notatki o rakietach zapalających” (fr. Notes sur les fusées incendiaires; wydanie niemieckie: Erfahrungen über die Congrevischen Brand-Raketen bis zum Jahre 1819 in der Königlichen Polnischen Artillerie gesammelt, Weimar, 1820). Bem opisał także swoje doświadczenia w Arsenale Królewskim w Warszawie, gdzie kapitan Józef Kosiński opracował wielokrotną wyrzutnię rakiet zaadaptowaną z wózka artylerii konnej.
W 1822 r. pod dowództwem gen. Bontempsa, utworzono Pierwszy Korpus Rakietowy. Korpus wystawił się na próbę podczas powstania listopadowego 1830-1831. Rakiety wystrzeliwane były w nocy 25 lutego 1831r. podczas bitwy pod Olszynką Grochowską. Zaatakowały kawalerię rosyjską, powodując jej odwrót. Rakiety zostały wystrzelone w kierunku armii rosyjskiej przez polskich powstańców po raz kolejny podczas obrony Warszawy we wrześniu 1831 r.
Rys historyczny
31 marca 1854 roku Wielka Brytania i Francja przystąpiły do wojny, którą od kilku miesięcy prowadziła Turcja z Rosją. Wojna ta nazwana wojną krymską – głównym teatrem działań stał się bowiem Krym - wybuchła w październiku 1853 roku.
Przyczyną wojny było dążenie Rosji do zdominowania, a nawet rozbioru Turcji. Mocarstwa zachodnie ze swojej strony nie zamierzały zrezygnować ze swoich wpływów w Turcji i pogodzić się z ekspansją rosyjską. Wojna krymska była rywalizacją Zachodu i Rosji o to, kto będzie sprawował kontrolę nad Imperium Ottomańskim.
Pretekstem do wojny stało się odrzucenie przez Turcję żądań Rosji zagwarantowania jej sprawowania opieki nad wyznawcami prawosławia w tym kraju oraz udzielenia prawosławnym wyłącznego przywileju opieki nad najważniejszymi miejscami dla chrześcijaństwa w Ziemi Świętej.
Turcja odrzuciła te żądania. Ich przyjęcie sprowadzałoby ją do roli rosyjskiego protektoratu. Wypowiedziała w październiku 1853 roku wojnę Rosji. Po przegranej przez Turcję bitwie morskiej pod Synopą 30 listopada 1853 roku (była to ostatnia znacząca bitwa okrętów żaglowych) Francja i Anglia postanowiły nie dopuścić do jej całkowitej klęski.
W kwietniu 1854 r. okręty angielskie i francuskie dokonały ostrzału Odessy. W maju pierwsze jednostki angielskie i francuskie wylądowały pod Warną. W czerwcu Rosjanie odstąpili od oblężenia bronionej przez Turków twierdzy w Silistrii.
W wrześniu 1854 roku nastąpiła inwazja wojsk angielskich, francuskich i tureckich na Krym. Dołączyły później do nich oddziały sardyńskie. Rosjanie ponieśli 20 września 1854 roku porażkę w bitwie nad rzeką Almą. W październiku zaczęło się trwające niemal rok oblężenie Sewastopola.
Niedaleko Sewastopola odbyła się – 25 października 1854 - roku bitwa w dolinie Bałakławy. Doszło wówczas do szarży brytyjskiej lekkiej brygady kawalerii na baterie rosyjskich dział. „To wspaniałe, ale to nie wojna, to głupota” - powiedział francuski generał obserwujący szarżę. W jej wyniku z 673 oficerów i żołnierzy zginęło 118 a 127 zostało rannych, 45 dostało się do niewoli. Szarża Brytyjczyków nie przyniosło przełomu w bitwie.
Wojna zakończyła się w lutym 1856 roku. Straciło w niej życie około 300 tysięcy żołnierzy. Większość z nich zmarła jednak nie na skutek działań wojennych, lecz z powodu chorób i epidemii oraz fatalnych warunków w szpitalach polowych.
Bibliografia i netografia
Karta inwentarza nr MNa/SA 1726
https://www.britishbattles.com/crimean-war/siege-of-sevastopol/ [dostęp: 30.10.2023]
Hale W.,
Treatise on the Mechanical Means by which Vessels are Propelled by Steam Power, London 1868 https://books.google.com.do/books?id=bTgDAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false [dostęp: 30.10.2023]
https://dzieje.pl/aktualnosci/160-lat-temu-wielka-brytania-i-francja-wypowiedzialy-wojne-rosji [dostęp: 30.10.2023]
oprac. Edward Hałajko
