Muzeum Powiatowe w Nysie

Wrzesień - Aparaty fotograficzne - Drezno (1900-1939)

Aparat fotograficzny Reisekamera

Czas i miejsce powstania: Drezno, ok. 1900 r.

Materiał: drewno, metal

Wymiary: wysokość - 24,3 cm, szerokość - 17,4 cm, długość - 28,5

Kamera podróżna Reisekamera (fr. chambre de voyage) – aparat wielkoformatowy, jeden z pierwszych typów aparatów, miechowy. Na aparat składały się: drewniana obudowa, ze statywem i składanym obiektywem oraz tabliczkami do wykonywania zdjęć, w początkowych okresie używano także przenośnego namiotu. Aparaty tego typu należały do podgrupy aparatów polowych powstających po 1860 roku w centralnej Europie, głównie na terenie Niemiec, gdzie udoskonalano kolejne modele. Szczyt popularności przypada na lata 1895-1914. Ważnymi ośrodkami produkcji były: Görlitz, Drezno, Wiedeń oraz francusko-niemiecki region Alzacji. Stosowane były aż połowy XX wieku, z całkowitego użycia wyszły w latach 70. XX wieku (używane przy wykonywaniu zdjęć szkolnych). Przeznaczone były dla specjalistów do wykonywania portretów, zdjęć architektury oraz różnego typu dokumentacji poza studiem fotografa, najczęściej w domach, ogrodach, muzeach. Posiadały składany, miechowy obiektyw rozwijany na szynie za pomocą zębatkowej gałki, matowy ekran, oraz stojak. Opisywany aparat podróżny został wyprodukowany przez powstały w 1886 roku zakład Photographische Manufaktur Gebrüder Huth przy ul. Saxoniastraße w Dreźnie. Jego założycielami byli bracia: Theodor Hermann i Robert Adolph Walther Huth. Pierwszy model aparatu amatorskiego (Huth-Amateur-Kamera) powstał w 1895 roku. W 1900 roku wyprodukowano aparat podróżny (Reisekamera) o formacie zdjęć: 18 x 24 cm W kolejnych latach powstawały kolejne modele m. in. Plattenkamera 13 x 18 cm z 1904 roku. Zakład Photographische Manufaktur Gebrüder Huth funkcjonował do 1937 roku.

Przedstawiony aparat składa się z metalowego obiektywu w drewnianej obudowę oraz miechu na przesuwanej szynie, stojak nie zachował się. Nad obiektywem metalowa tabliczka z napisem: „Gebrüder Huth Photographische Manufaktur Dresden A”, na drewnianej obudowie obiektywu z tyłu widoczny numer 9.

Aparat fotograficzny Balda ROLLBOX

Czas i miejsce powstania: Drezno, 1934-1939 r.

Materiał: metal, skóra

Wymiary: wysokość - 10,7 cm, szerokość - 5,4 cm, szerokość - 12,5

Aparaty marki Balda należały do grupy aparatów skrzynkowych, składanych, średnioformatowych na film 120, produkowane były przez firmę Balda Kamera Werk – Max Baldeweg w latach 1925-1939 w Niemczech. Zakład produkujący aparaty Balda powstał już w 1908 roku w Dreźnie, od 1913 roku funkcjonował pod nazwą Balda Werk Max Baldeweg. Pierwszy model Balda z 1925 roku umożliwiał wykonanie zdjęć o formacie 9 x 12 cm, kolejny 10 x 15 cm W latach 30. XX wieku na szeroką skalę produkowano również małoformatowe modele: Jubilette, Lisette i Super-Baldina. Firma produkowała aparaty średniej klasy, które były tańsze od modeli konkurencyjnej Welta, Certo oraz innych modeli dostępnych na rynku. Często inne firmy odsprzedały jeden oryginalny model Balda i w oparciu o nie tworzyli własne marki. Aparaty Balda pasowały do wielu dostępnych wtedy soczewek: Meyers, Ludwigs, Schneider, Xenars, Zeiss Tessars lub Biotars. W 1934 roku na rynek wszedł aparat Balda Rollbox, pojawiały się także inne modele: Balda-Box, Frontbox i Baldax (1930), Pokarelle (1931), Balda-Gloria (1934), Baldaxette (1935), Baldarette (1937), Baldak-Box (1938). Po 1945 roku firma została znacjonalizowana, w 1951 roku zakład Belca-Werk zaczął produkować własne aparaty typu Beltica, ostatecznie zakład w Dreźnie następnie został wchłonięty przez zakład VEB Pentacon w 1964 roku. W 1946 roku przedwojenny założyciel, Max Baldaweg przeniósł się do miasta Bűnde w Zachodniej części Niemiec, gdzie założył zakład Balda-Werk. Produkowano aparaty średnioformatowe na film zwijany 110 i 126. Modele były solidnie wykonane i często stawały się przedmiotem kolekcji. Latach 1954-1957 w użyciu był Super Baldax połączony z dalmierzem i półautomatycznym mechanizmem migawki. Baldix był zredukowaną wersją poprzedniego modelu.

Przedstawiony model Balda ROLLBOX jest średnioformatowym aparatem skrzynkowym na film 120, umożliwiającym wykonywanie zdjęć o formacie: 6 x 9 cm Aparat posiada metalową obudowę ze stonowanymi dekoracjami obitą skórą ze skórzaną rączką i pokrętłem. Nad metalową obudową obiektywu napis: „Balda ROLLBOX”, na obu bocznych ścianach aparatu napisy: „Balda”. Aparat otwierano i umieszczano w nim film, którzy przewijano za pomocą pokrętła. Aparaty tego tylu były bardzo popularne w końcu lat 30. XX wieku.

Zeiss Ikon Nettar 515/16

Czas i miejsce powstania: Drezno, 1937-1939 r.

Materiał: metal, skóra, plastik

Wymiary: wysokość - 7,5 cm, szerokość - 3,5 cm, szerokość - 13,5

Model Zeiss Ikon Nettar należał do całej serii niemieckich aparatów produkowanych przez zakład Zeiss Ikon, pierwszy model pojawił się 1934 roku, następnie kolejne. Były to aparaty skrzynkowe, średnioformatowe, miechowe (składane) posiadały obiektyw: Zeiss Ikon i lampę błyskową oraz obiektywy czterosoczewkowe tryplety typu Nettar. Wszystkie na światłoczuły film 120, umożliwiający wykonanie 8, 12 lub 16 zdjęć (zależnie od formatu negatywu).

Zakład Zeiss Ikon został założony w 1926 roku w skutek połączenia 4 największych producentów aparatów w Niemczech: Contessa-Nettel AG w Stuttgarcie, Ernemann AG i Ica AG w Dreźnie oraz C.P. Goerz w Berlinie. Potem dołączyły jeszcze 2 firmy: Goerz Photochemisches Werk GmbH w Berlinie i AG Hahn für Optik und Mechanik w Kassel. Firma miała swoje siedziby w Berlinie i Stuttgarcie. Do 1939 roku była głównym producentem kamer filmowych 8mm i bardzo rozpowszechnionych soczewek Carl Zeiss. Po wojnie firma została rozdzielona, w Zachodnich Niemczech główna siedziba znajdowała się Stuttgarcie od 1956 roku pod kontrolą Fundacji Zeiss. Produkcję aparatów zakończono w 1972 roku. We wschodniej części Niemiec produkcja została wznowiona mimo opóźnienia wskutek demontażu i wywiezienia zakładu do ZSRR. W 1947 roku na rynek weszły modele Tenax i Ikonta. W 1958 roku zakład VEB Zeiss Ikon został przemianowany na VEB Kinowerke Dresden, potem stał się częścią VEB Pentacon. Zakład Zeiss Ikon produkował aparaty w latach 1926-1972.

Pierwszy model Nettar 515/16 pojawił się w 1937 roku, pozwalał na wykonanie zdjęć o formacie 6 x 6 cm.

Przedstawiony model to aparat skrzynkowy o kształcie prostopadłościanu o zaokrąglonych krawędziach bocznych. Na jego górnych rogach metalowe uchwyty prawdopodobnie na pasek, który nie zachował się, ponadto przy lampie błyskowej przycisk umożliwiający wysunięcie obiektywu. Wykonany z metalu i obity skórą. Wyposażony obiektyw Novar Anastigmat 1:4,5 F=7,5 cm, celownik optyczny, ostrość ustawiono według skali odległości na oprawie obiektywu, numer seryjny: K67789, na jego klapie napis: „ZEISS IKON” z drugiej strony aparatu napis: „Nettar 515/16”.

Od starożytności ludzie podejmowali próby odtworzenia rzeczywistości, w ciągu wieków pojawiały się różne wynalazki, mogące sprostać temu zadaniu (m.in. camera obscura), które ostatecznie złożyły się na wynalezienie aparatu fotograficznego. Początki fotografii sięgają połowy XIX wieku. Pierwszy obraz fotograficzny uzyskał Joseph-Nicéphore Niépce dzięki zastosowaniu światłoczułych właściwości asfaltu syryjskiego - obraz uzyskiwano po 8 godzinach nasłonecznienia. Za twórcę fotografii uznaje się Jacquesa Louisa Daguerre’a (autora dagerotypu) oraz Williama Foxa Talbota (wynalazcę negatywu). Techniki wykonywania zdjęć były bardzo skomplikowane, czasochłonne i wymagały dużego nakładu środków. Bardzo istotną kwestią był format zdjęć, ponieważ metody powiększania uzyskanych odbitek nie dawały odpowiednich rezultatów. Początkowo wielkość aparatu była zależna od rozmiarów zamierzonej odbitki - im większy aparat tym lepsza jakość zdjęcia. Wyróżniano aparaty wielkoformatowe na kasety 4x5 cali, 8x10 cali oraz większe, średnioformatowe, na filmy typu 120, 220 (szer. filmu 6 cm) oraz małoformatowe na filmy typu 135 i mniejsze. Z racji dostępnych wówczas technik używano najczęściej wielkoformatowych, które umożliwiały wykonywanie zdjęć głównie architektury, katalogów, reprodukcji. Pierwsze aparaty były dużymi skrzyniami o wymiarach od 30x40 do 50x60 cm, ważyły ok. kilkunastu kilogramów. Były wykonane z drewna, szkła i metalu. Umieszczano je na solidnych statywach. Takie aparaty pozwalały na wykonywanie statycznych zdjęć, które wywoływali specjaliści. Potrzebne było też odpowiednie miejsce - pracownia fotografa. Wielki przełom nastąpił na przełomie XIX i XX wieku wraz z wynalezieniem kliszy pokrytej suchym żelem światłoczułym, a tym samym wprowadzeniem na rynek mniejszych i lżejszych aparatów. Od tej pory fotografia przestała być głównie zajęciem elit, uległa rozpowszechnieniu - niemal każdy mógł wykonywać zdjęcia. Fotografowanie stało się rozrywką, rozwijała się twórczość amatorska - idealnie sprawdzały się przy tym aparaty mało- i średnioformatowe. Produkcja aparatów stała się masowa, przeniosła się z manufaktur do fabryk, wskutek tego ich ceny spadły. Zdjęcie pozwalało przedstawiać rzeczywistość rzeczowo, drobiazgowo i obiektywnie. Fotografia wpłynęła na upowszechnienie się prasy, która zyskała wizualną oprawę. Od początku XX wieku pojawiało się coraz więcej aparatów fotograficznych różnych typów i marek. Wielki wkład wniosły aparaty niemieckie, które często stanowiły wzór dla późniejszych modeli. Działało tu wiele fabryk, szczególnie w Dreźnie, Stuttgarcie, Berlinie. Po II wojnie światowej produkcja była kontynuowana, wprowadzano kolejne unowocześnienia. Pojawiły się powojenne aparaty radzieckie i polskie.

Prezentowane egzemplarze pochodzą z kolekcji Marka i Leszka Klockowskich, którzy przekazali w darze Muzeum Powiatowemu w Nysie swoją kolekcję 28 aparatów fotograficznych. Opisane aparaty dostępne są obecnie na wystawie czasowej „Śladami historii”. Spośród całej kolekcji wybrano trzy niemieckie, przedwojenne aparaty fotograficzne, z których wszystkie powstały w Dreźnie - jednym z głównych ośrodków produkcji aparatów w Niemczech.

Wybrana literatura:

J. Dziewit, Aparaty i obrazy. W stronę kulturowej historii fotografii, Katowice 2014.

I. Płażewski, Spojrzenie w przeszłość polskiej fotografii, Warszawa 1982.

Netografia:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_fotografii

http://www.jnoir.eu/en/cameras/balda/

http://camerapedia.wikia.com/wiki/Balda

http://www.dresdner-kameras.de/firmengeschichte/firmen/firmen.html#Balda

http://www.jnoir.eu/en/cameras/zeiss-ikon/

http://elekm.net/zeiss_ikon/pages/history.html

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zeiss_Ikon_Nettar

http://www.dresdner-kameras.de/firmengeschichte/firmen/firmen.html#Huth

http://camera-wiki.org/wiki/Reisekamera

oprac. Łukasz Grzyb