Portal Pedagogium S. Andreae - ul. Bp Jarosława

Fotografia, którą prezentujemy w tym miesiącu, pochodzi z przedwojennych zbiorów nyskiego Muzeum. Została wykonana najprawdopodobniej pod koniec lat 30. XX wieku. Przedstawia nieistniejący już budynek Pedagogium S. Andreae, który mieścił się przy ul. Biskupa Jarosława (Bischofstrasse) 11 (według wcześniejszej numeracji 72). Szkoła została ufundowana w 1592 roku z inicjatywy biskupa Andrzeja Jerina jako katolicka instytucja mająca na celu kształcenie szlachetnie urodzonych młodzieńców. Zakres edukacji obejmował przede wszystkim rozwój umiejętności przydatnych w przyszłej pracy w strukturach administracji kościelnej. Fundacja miała stanowić przeciwwagę dla protestanckich szkół o podobnym profilu, bowiem w dobie reformacji, w obliczu licznych konwersji, brakowało katolickich specjalistów mogących zarządzać kościelnym mieniem. Poziom kształcenia w Pedagogium S. Andreae był wysoki i umożliwiał kontynuowanie nauki na uniwersytecie. Po śmierci biskupa, jego następcy nadal zapewniali bezpośredni system opieki nad fundacją zwalniając z tego obowiązku kapitułę. Sytuacja uległa zmianie w połowie XVII wieku, kiedy liczba adeptów wyraźnie się zmniejszyła. Prawdopodobnie ok. 1656 roku alumni zostali przeniesieni do Wrocławia, jednak idea tej fundacji nie odeszła w zapomnienie. Wielokrotnie próbowano wskrzesić biskupi projekt edukacyjny choć na jego pełną realizację trzeba było poczekać aż do 2. poł. XVII wieku, kiedy to doszło do ufundowania nyskiego kolegium jezuitów.

Fasadę dawnego budynku Pedagogium zdobił manierystyczny portal składający się z łuku pełnego z kluczem (w formie głowy gryfa), wspartego na filarach o wydrążonych niszach. W przyłuczach arkad, na kolistym tle, usytuowany był herb Andrzeja Jerina, siostrzeńca biskupa oraz jego żony Barbary von Metzger. Para pilastrów umocowanych na potężnych cokołach wspierała gzyms z trójkątnym naczółkiem, na osi którego znajdował się herb biskupa Andrzeja Jerina ujęty w tondo. W partii fryzu wygrawerowana była łacińska inskrypcja:

BENEDIC DOMINE DOMUM ISTAM ET OMNES HABITANTES IN ILLA
[Błogosław o Panie ten dom i wszystkich, którzy w nim mieszkają].

Nad pilastrami umieszczono również datę zakończenia prac architektonicznych (1592). Cały portal wypełniał ornament okuciowy o proweniencji niderlandzkiej.
Kompozycja architektoniczna budynku wpisywała się w przemyślaną urbanistykę dawnej ulicy Bischofstrasse (Biskupa Jarosława), gdzie przeważały kamienice o układzie szczytowym oraz późnorenesansowym i barokowym wystroju fasad.
Mimo, iż z dawnego zespołu mieszczańskich kamienic zlokalizowanych przy tej ulicy nie ocalał żaden budynek, to fragmenty portalu kamienicy nr 11 można wciąż podziwiać na dziedzińcu OSSP w Nysie. W okresie międzywojennym kamienica była zamieszkiwana przez rodzinę Hackenbergów – mistrzów piekarskich, co znalazło odzwierciedlenie w szyldzie reklamowym umieszczonym na fasadzie ponad portalem („Alfred Hackenberg Bäkermeister”) częściowo widocznym na prezentowanej fotografii.

Wymiary fotografii: 22,5 cm x 29 cm

Fragment zachowanego portalu Pedagogium S. Andreae
 

Wybrana literatura:
Bernard Ruffert, Das Andreas von Jerin’sche Stift für adelige Knaben oder „Haus des heil. Andreas“ in Neisse [w:] Jahres-Bericht des Neisser Kunst-und Altertums Verein 1918, Neisse 1918
Einwohnerbuch der Stadt und der Kreises Neisse, Breslau, 1939
Aleksandra Szewczyk, Mecenat artystyczny biskupów wrocławskich w dobie reformacji i potrydenckiej odnowy kościoła 1520-1609, Wrocław, 2011

oprac. Maria Kondracka