Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Lipiec


Powiększenie
Powiększenie

Gerard de Lairesse "Ofiara Ifigenii"


Czas powstania: XVII w.
Wymiary: wysokość - 71 cm, szerokość - 96 cm
Materiał i technika: olej na desce

Obraz „Ofiara Ifigenii” Gerarda de Lairesse (ur. 1640 w Liège – zm. 1711 w Amsterdamie) jest jednym spośród wielu innych wybitnych dzieł malarstwa zachodnioeuropejskiego, prezentowanych w Galerii Malarstwa Muzeum w Nysie.
Ta kompozycja dynamiczna, w której postaci wydarzenia, a raczej dramatu, skupione są wokół ołtarza Artemidy, gdzie niemal w centrum usytuowany jest stojący na trójnogu wielki płonący znicz, ukazana jest w nietypowy dla tego tematu mitycznego sposób. Scena najpewniej toczy się w Aulidzie. Tam przygotowane do drogi morskiej ku Troi okręty floty greckiej czekały w porcie, nie mogąc wypłynąć na morze z powodu utrzymującej się ciszy i bezwietrznej pogody. Zapytany o radę wieszczek i wróżbita Kalchas odpowiedział, że cisza ta jest wynikiem gniewu Artemidy. Gniew bogini miał kilka mitycznych przyczyn, z których najpewniej w przypadku tej sceny chodzi o to, że Agamemnon obiecał poświęcić najpiękniejszy płód roku, w którym urodziła się jego córka, Ifigenia. Bogini zatem domagała się złożenia na swoim ołtarzu ofiarnym właśnie młodziutkiej i niewinnej Ifigenii. Agamemnon zgodził się na tę ofiarę wbrew Klitajmestrze, która usiłuje zmienić zamiary królewskiego małżonka, proponując inne dary, mogące przebłagać Artemidę. Do siedzącego za zniczem Agamemnona zbliża się postać oświetlonej najjaśniej Klitajmestry, za którą niepewnie i z lękiem podąża młodziutka Ifigenia, córka Agamemnona i Klitajmestry. Agamemnon stanowczym gestem powstrzymuje Klitajmestrę, na którą ze smutkiem patrzą otaczający króla mężczyźni, zwłaszcza oparty o balustradę bądź podstawę posągu, młody, zasłaniający twarz mężczyzna, odziany w żółtawą szatę. Postać ta zdaje się mówić, że decyzja Agamamnona sprowadzi pasmo tragedii, w tym także śmierć samego króla, który po powrocie spod Troi zostanie zabity przez Ajgistosa i Klitajmestrę, która zemści się na swoim małżonku. W lewym dolnym rogu, na stopniach ołtarza siedzi wpatrzony w niebo wieszczek Kalchas, trzymający laskę kapłańską w dłoni, a prawą ręką wykonujący gest błagalny skierowany do bogini. Nad Kalchasem pochylająca się postać młodej kobiety w białej sukni i zarzuconym nań błękitnym płaszczu zdaje się przekonywać wieszczka, że musi pomóc Klitajmestrze i Ifigenii, która decyzją króla, swego ojca, zostanie złożona na ołtarzu ofiarnym Artemidy, wbrew woli matki, bezsilnej wobec decyzji królewskiego małżonka.
Agamemnon nie jest tu postacią centralną, ale to jemu powierzono najwyższe dowództwo armii achajskiej w wojnie z Troją. Tematyka wojny trojańskiej i związanych z nią wydarzeń była nader często podejmowana w okresie baroku, a także neoklasycyzmie. Barok poszukiwał bardziej elementów widowiskowych, scen dramatycznych, pełnych emocjonalnego napięcia, ekspresji, natomiast wiek XVIII poszukiwał raczej pewnych ideałów o moralizatorskiej i dydaktycznej sile oddziaływania.
Gerard de Lairesse był nie tylko malarzem, ale także grafikiem flamandzko – holenderskim oraz - co stanowi wielką rzadkość – teoretykiem sztuki. Choć młodość spędził w Liège, gdzie realizował liczne zamówienia na sceny sakralne, w wieku 24 lat w efekcie miłosnej afery opuścił miasto, by po dwóch latach pomieszkiwania w Hertogenbosch, a następnie Utrechcie, ostatecznie związać się ze środowiskiem Amsterdamu. W mieście wielu artystów, zwłaszcza malarzy, dość szybko zwrócił na siebie uwagę lokalnej elity intelektualnej, zdobywając zamówienia zarówno na kompozycje olejne jak i grafiki, wykonywane techniką akwaforty. Nagła utrata wzroku w wieku 50 lat wprawdzie odcięła artystę od pracy manualnej, sprawiła jednak, że G. de Lairesse odkrył w sobie talent teoretyka i krytyka sztuki. Jego dzieła pisane jak „Zasady rysunku” czy „Wielka księga malarza”, wydane przez jego synów w latach 1701-1707, spotkały się z dużym zainteresowaniem, a także kolejnymi wydaniami i tłumaczeniami na język francuski, angielski i niemiecki. Twórczość malarska i graficzna tego artysty bardzo często oscylowała wokół zagadnień mitologicznych, sięgając do motywów czerpanych z dzieł Owidiusza czy Wergiliusza.
Scena „Ofiara Ifigenii” powstała najprawdopodobniej w latach 1680-1690, bowiem w tym okresie artysta wprowadził do swoich kompozycji postaci bardziej masywne, ukazując ich emocjonalne i pełne ekspresji gesty na architektonicznym, nierzadko monumentalnym tle, tworząc malarsko i fabularnie rozbudowaną narrację.

Wybrana literatura:
R. Genaille, Encyklopedia malarstwa flamandzkiego i holenderskiego, aktualizacja, uzupełnienia i nowe hasła Maciej Monkiewicz, Antoni Ziemba, wyd. Artystyczne i Filmowe Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2001.
P. Courthion, Malarstwo flamandzkie i holenderskie, przekł. J. Guze, wyd. Arkady, Warszawa 1996.

oprac. Małgorzata Radziewicz