Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Marzec


Powiększenie

Pieta

Czas powstania: XV wiek
Wymiary: wysokość - 76 cm
Materiał i technika: drewno polichromowane

Zabytkiem przeznaczonym na miesiąc rozpoczęcia Wielkiego Postu jest późnośredniowieczna rzeźba Marii, na której kolanach bezwładnie leży ciało jej martwego, umęczonego Syna, zdjętego z krzyża. Tego typu kompozycje określa się mianem Piety. Charakterystycznymi cechami Piet jest ich ogromna ekspresja, uczuciowość, zawierają one w sobie wielki ładunek emocjonalny, tworząc jednocześnie niezwykle ściszony, kontemplacyjny nastrój. I właśnie z powodu tego nastroju przedstawienia takie jak Piety, Mąż Boleści, tzw. grupa Chrystusa ze św. Janem, Grób Święty oraz krucyfiks widlasty, w pierwszej połowie XIV wieku zaczęto określać mianem przedstawień dewocyjnych. Rzeźba w tym czasie „uniezależnia się” od architektury, co nie miało miejsca w epoce katedr (XIII wiek) oraz w stuleciach poprzednich. Każde przedstawienie dewocyjne zwracało się do indywidualnego wiernego, stwarzając warunki do zadumy, pobożnego skupienia, pogrążenia się w jego treści. Interesującym zagadnieniem jest proweniencja Piet. Według mediewistów typ Piety wykształcił się z przedstawienia Tronującej Madonny, czyli Marii z Dzieciątkiem, królowej świata, Matki Boga. W przypadku Piety, miejsce Dzieciątka zajmuje martwy Syn spoczywający na jej łonie, a sama Maria staje się zwykłą kobietą, rozpaczającą po utracie dziecka. Temat ten pojawia się w połowie XIII wieku we francuskim malarstwie książkowym, a pod koniec XIII wieku powstaje w niemieckiej rzeźbie (tzw. Pieta Roettgena, Muzeum w Bonn). Wyobrażenia te osiągnęły największą popularność w XV oraz XVI stuleciu. Pieta ze zbiorów Muzeum w Nysie datowana jest na 1480 rok, została wykonana z drewna lipowego, polichromowana i stanowi najprawdopodobniej wyrób śląski. Maria ukazana została jako kobieta już niemłoda, o owalnych rysach twarzy, z pucołowatymi policzkami, oczyma pełnymi zmęczenia i cierpienia oraz ustami zaciśniętymi w grymasie bólu. Charakterystyczne dla rzeźby późnego gotyku jest odejście od idealizowania boskiej postaci Marii i nadania jej rzeczywistego, indywidualnego wyglądu - bądź uroczej, młodej dziewczyny, bądź, jak w przypadku omawianej Piety, zupełnie przeciętnej kobiety, obarczonej bagażem doświadczeń. Prawa ręka Marii podtrzymuje bezwładną głowę Chrystusa, lewa, zaciśnięta spoczywa na jej piersi. Głowę Marii otacza chusta, na niej płaszcz spływający miękko z głowy, otulający tułów postaci, zakrywający nogi i stopy. Na wysokości klatki piersiowej widoczny fragment ciemnoczerwonej sukni odciętej pod biustem. Płaszcz w kolorze ochry nadaje postaci Marii ciężar, ponadto miękko spływające fałdy tkaniny podkreślają wyrafinowanie i dekoracyjność przedstawienia. Ciało Chrystusa spoczywa na kolanach Marii w pozycji półleżącej z lekko uniesioną i odchyloną w prawą stronę głową. Na skroniach Jezusa masywna korona z cierni, po bokach twarzy spływające kosmyki Jego włosów. Biodra przepasane perizonium, na nim spoczywają skrzyżowane dłonie. Ciało Chrystusa z przebitym bokiem, ranami po gwoździach, umęczone i bardzo wychudzone, nie nosi jednak drastycznych śladów tortur, tak uwypuklanych w mistycznym nurcie rzeźby schyłku średniowiecza.

oprac. Małgorzata Pierścieniak