Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Grudzień


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

"Adoracja Dzieciątka", krąg Hugo van der Goesa

Czas powstania: 2. poł. XV w.
Wymiary: wysokość - 61 cm, szerokość - 53 cm, grubość deski 12 mm
Materiał i technika: tempera na desce

W związku ze zbliżającymi się świętami Bożego Narodzenia na grudniowy obiekt miesiąca wybraliśmy obraz z kręgu Hugo van der Goesa „Adoracja Dzieciątka” z drugiej połowy XV w.
Obraz pochodzi z kolekcji hrabiego Eloi Matuschka von Toppolczan (1834-1884) z Biechowa, został przekazany do Muzeum w Nysie w 1945 r. Przedstawia adorację Dzieciątka Jezus przez Marię, św. Józefa, aniołów, pasterzy i zwierzęta. Na osi kompozycji artysta umieścił postać Marii ze skrzyżowanymi dłońmi na piersi, patrzącą w dół na leżące w żłobie nagie Dzieciątko. Maria została ukazana na tle brunatnego muru stajenki, ubrana jest w ciemnoniebieską suknię i wpadający w szarość płaszcz. Jej twarz o bladej karnacji i melancholijnym wyrazie okalają falujące, rude włosy. Na wysokości jej bioder malarz ukazał prostokątny żłóbek, w którym na białym prześcieradle leży nagie Dzieciątko Jezus z rączkami uniesionymi w górę oraz z lekko odchyloną do tyłu głową. Wzrok Dziecka skierowany jest na widza. Z prawej strony klęczy stary św. Józef ze złożonymi do modlitwy dłońmi, w czerwonej szacie, ukazany również do wysokości bioder. Lewą stronę żłóbka otaczają postacie modlących się aniołów, za nimi stoją dwaj pasterze, również adorujący Dzieciątko. W przestrzeni pomiędzy Marią a św. Józefem widoczne są dwie główki aniołów przyglądających się Dzieciątku. Zza pleców św. Józefa wychylają się łby zwierząt – woła i osła. Kompozycję obrazu uzupełnia pejzaż – z lewej strony widoczne są pagórki i drzewa bez listowia, z prawej – dwaj pasterze pasący owce, którym anioł w świetlistej poświacie obwieszcza Dobrą Nowinę o nadejściu Mesjasza.
Przedstawienie „Adoracji Dzieciątka” przez kilkanaście lat uchodziło za dzieło Hugo van der Goesa (ok. 1440-1482), jednego z najbardziej znanych malarzy niderlandzkich, związanego głównie z Gandawą. Hugo van der Goes nie sygnował i nie datował swoich dzieł, stąd też błędne przypisanie jego autorstwa, zwłaszcza, że maniera i czas powstania na to wskazywały. Jedynym i zarazem największym udokumentowanym dziełem van der Goesa jest obraz „Adoracja pasterzy” znajdujący się w Galerii Uffizi we Florencji, wykonany dla włoskiej rodziny Portinari.
Autor „Adoracji Dzieciątka” znajdującego się w Muzeum w Nysie wyraźnie nawiązywał do warsztatu van der Goesa poprzez zastosowanie kontrastującej kolorystyki oraz indywidualizację wyrazu twarzy postaci znajdujących się na obrazie. Przedstawienie wyróżnia się brakiem koordynacji perspektywicznej, co też często było zarzucane van der Goesowi. Ponadto obraz cechuje wnikliwe studium fizjonomii postaci, ukazanie emocji i skupienia za pomocą precyzyjnie wykonanych szczegółów, jak zmarszczki na twarzy oraz delikatne i subtelne uśmiechy. Malarz podobnie jak mistrz niderlandzki przedstawia pasterzy jako zwykłych ludzi, spracowanych wieśniaków o szorstkich, grubych dłoniach i zniszczonych obliczach. Pokazanie ich w taki sposób na obrazie, a także ukazanie ich w takich samych proporcjach co Maria, nawiązuje do popularnego wówczas prądu religijnego devotio moderna, który propagował ideał ubóstwa i miłosierdzia. Motyw przedstawienia adoracji został zaczerpnięty z Ewangelii św. Łukasza (2: 15-21), a ukazanie nagiego Dzieciątka w żłobie nawiązuje do popularnych wówczas manuskryptów św. Brygidy Szwedzkiej. Umieszczenie Dzieciątka Jezus na osi obrazu i pokazanie Go nago w pewien sposób „uczłowiecza” Go. Artyści północy dalecy byli od ukazywania Jezusa jako półboga, chcieli pokazać jego śmiertelność i człowieczeństwo. O sile oddziaływania i wyjątkowości postaci Mesjasza świadczy wyraz Jego twarzy, tylko On spogląda na widza. Wszyscy zgromadzeni skupiają się na bladej postaci Dzieciątka, wpatrując się w Nie i modląc do Boga. Poprzez spojrzenie Jezusa skierowane bezpośrednio na widza, scena adoracji nabiera ponadczasowego zasięgu – odbiorca nie jest tylko biernym obserwatorem tego, co się dzieje na obrazie, ale w pewien sposób dołącza do grona adorujących Dzieciątko zamykając krąg przy żłobie.
Obraz znajdujący się w Muzeum w Nysie poprzez sposób ujęcia tematu oraz charakterystyczną manierę malarską przypomina dzieło Hugo van der Goesa „Pokłon pasterzy” z okresu 1475-1482 (obecnie w Galerii Malarstwa w Berlinie). Stąd też możemy przypuszczać, że jego autorem jest uczeń van der Goesa lub malarz działający pod jego wpływem. Pomimo, że Hugo van der Goes umarł młodo na skutek rozwijającej się depresji i obłąkania (żył niewiele ponad 40 lat), miał bardzo duży wpływ na rozwój malarstwa północnego. Wskazał nowy sposób przedstawiania człowieka nadając mu zupełnie nowy wymiar – ukazał jego emocje i uduchowienie. Twórczość van der Goesa miała nie tylko wpływ na sztukę niderlandzką, sięgała dużo dalej, aż do Włoch i Niemiec.

Wybrana literatura:
M. Levey, Od Giotta do Cezanne’a. Zarys historii malarstwa europejskiego, Warszawa 1962
M. Rzepińska, Siedem wieków malarstwa europejskiego, Wrocław 1988
Leksykon malarstwa od A do Z, red. S. Gibek, Warszawa 1992
R. Genaille, Sztuka flamandzka i belgijska, Warszawa 1976
E. J. Wolscy, Dokumentacja konserwatorska obrazu „Adoracja Dzieciątka” Hugo van der Goes, Łódź 1985

oprac. Ewelina Kwiatkowska