Wrzesień

Emaliowane puszki chińskie

Czas powstania: XVIII wiek
Wymiary: wysokość - 13 cm, średnica - 25 cm
Materiał i technika: miedź zdobiona emalią przegródkową (cloisonné)

Z okazji zaplanowanej na październik wystawy orientaliów, pragniemy już we wrześniu zaprezentować jako obiekt miesiąca zabytki sztuki chińskiej, zasługujące na szczególną uwagę. Jest to grupa mosiężnych i miedzianych naczyń pokrytych niezwykle dekoracyjną emalią przegródkową. Bogactwem dekoracji oraz wysoką jakością wykonania zwracają uwagę dwie, z pozoru identyczne puszki, które jednak różnią się szczegółami dekoracji. Pochodzą z XVIII wieku i z pewnością stanowiły komplet. Obie puszki, o kształcie spłaszczonych półkul, z takimiż pokrywami, wykonane zostały z miedzi i w całości pokryte dekoracją z emalii przegródkowej.
Technika zdobienia emalią przegródkową, zwaną z franc. cloisonné, polega na wypełnieniu masą szkliwną (ołowianą, z domieszką boraksu i baru) przegródek wykonanych ze spłaszczonego drutu przylutowanego do podłoża. Po wypełnieniu przegródek masą w wielu kolorach, wypaleniu ( w temp. 800 ˚C), a następnie oszlifowaniu powierzchni uzyskuje się dekorację złożoną z wielobarwnych pól oddzielonych cieniutkimi drucikami, często złoconymi. Prekursorami tej techniki byli złotnicy egipscy - przed 1800 r. p.n.e. Kolejnym miejscem, w którym zyskała popularność było Bizancjum (V-XI w.). W Chinach (za pośrednictwem Arabów lub rzemieślników z Zachodu) pojawiła się prawdopodobnie w okresie Tang (619 - 907 r.), ale prawdziwy jej rozkwit nastąpił dopiero w XVI w. (podczas panowania dynastii Ming). Warstwa emalii wytwarzanej w Chinach, początkowo porowata i nierówna, w XVII i XVIII w. osiągnęła doskonałą gładkość. Technika emalii cloisonné stosowana jest w krajach Dalekiego Wschodu do zdobienia naczyń, biżuterii, produkcji pamiątek aż do dziś i cieszy się wśród turystów z Zachodu niesłabnącą popularnością.
Wnętrza omawianych puszek i ich przykrywek pokryte są jednolitą błękitną emalią (w jednym z naczyń częściowo obtłuczoną). Jako tło dekoracji zewnętrznych zastosowano emalię w kolorze turkusowoniebieskim, a poszczególne elementy (liście, kwiaty, skrzydła owadów, ornamenty) są czerwone, zielone, żółte, błękitne, granatowe i białe. Wierzch pokrywy zdobi scenka z żurawiami wśród kwiatów lotosu wyrastających z wody, umieszczona w kolistym polu, obramionym niebiesko-białym meandrem wokół pokrywy, a także wokół samej puszki biegnie siatka abstrakcyjnego ornamentu, w którą wpleciono kwiaty i owady.
Lotos, czyli lilia wodna, to bardzo ważna roślina w symbolice chińskiej. Jej nazwa lian brzmi tak samo, jak „łączyć” (np. łączyć małżeństwo), ale lian, to również „kochać” i „skromność”. Lotos jest ponadto symbolem czystości oraz jednym z symboli szczęścia małżeńskiego. Rozwinięty kwiat lotosu przedstawiony wraz z liśćmi i pąkami (tak, jak na naszych puszkach) może oznaczać „pełne zjednoczenie”. Z kolei żuraw jest jednym z wielu symboli długowieczności. Przedmioty dekorowane parą żurawi, wręczane w darze nowożeńcom, miały zapewnić im długie i szczęśliwe życie. Wśród owadów przedstawionych na obu puszkach szczególnie wyróżniają się motyle, te zaś najczęściej symbolizują zakochanego mężczyznę, a także szczęście i miłość. Wśród kwiatów natomiast możemy rozpoznać chryzantemy, które są symbolem długiego życia, ale też słońca i radości. Kwiaty w ogóle kojarzone były w Chinach z kobietą. Zgodnie z tym, co napisał dziewiętnastowieczny chiński poeta - kwiat i kobieta, to właściwie to samo. Brzegi puszek i ich pokryw ozdobione zostały ornamentem lambrekinowym, złożonym ze stylizowanych główek berła ruyi. To chińskie berło nie ma nic wspólnego z insygniami władzy. Jest to rzeźbiony, wygięty przedmiot zaopatrzony w rodzaj główki. Nazwa ruyi, oznacza „jak się chce” lub „zgodnie z wolą”, zatem obdarowanie tym berłem symbolizowało życzenie, aby wszystko przebiegało zgodnie z wolą obdarowanego. Tego rodzaju ornament był bardzo częstym motywem stosowanym w dekoracji naczyń zarówno emaliowanych, jak i porcelanowych. Wziąwszy pod uwagę fakt, że sama forma wazy z pokrywą była symbolem nieśmiertelności oraz połączywszy w całość wszystkie motywy zastosowane w dekoracji naszych puszek, można domniemywać, iż były one pomyślane jako prezent dla nowożeńców, którym życzono długiego i szczęśliwego życia w zgodzie oraz harmonii.

Wybrana literatura:
Eberhard W., Symbole chińskie, Kraków 2001.
Ekielska-Mardal A., Daleki Wschód w Wilanowie, Warszawa 2008.
Porcelana chińska epoki Quing (1644-1911) ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, [katalog wystawy], Warszawa 1990.
Rodziewicz L., Historia sztuki chińskiej: skrypt wykładów Uniwersytetu Poznańskiego, Poznań 1953.

oprac. Adriana Mikołajczyk