Luty

"Śmierć Kleopatry", autor nieznany 

Czas powstania: XIX w.
Wymiary: wysokość - 99 cm, szerokość - 77 cm
Materiał i technika: olej na płótnie

Motyw Śmierci Kleopatry był niezwykle popularny w malarstwie, zwłaszcza w okresie od XV do XIX wieku. We Włoszech temat ten uwiecznili między innymi: Artemisia Gentileschi (1593-1652), Giovanni Lanfranco (1582-1647), Guido Reni (1575-1642) i Paolo Veronese (1528-1588) - jeden z najwybitniejszych weneckich malarzy renesansowych. We Francji natomiast: Jacques Blanchard (1600-1638), Claude Vignon (1593-1670) i Claude Lorrain (1600-1682), a także wielcy Holendrzy, jak Rembrandt (1606-1669) i Peter Paul Rubens (1577-1640).
Obraz znajdujący się na stałej ekspozycji Muzeum w Nysie, niestety, nie ma przypisanego autora. Najpewniej jednak wyszedł spod pędzla wybitnego artysty. Świadczy o tym umiejętna kompozycja obrazu z odpowiednim zachowaniem proporcji, miękki modelunek, dobór kolorystyczny i realizm w ukazaniu postaci. Obraz pochodzi z kolekcji Pohla z Kałkowa, do Muzeum w Nysie został przekazany w maju 1947 r.
Przedstawienie ukazuje młodą, lecz dojrzałą kobietę, o delikatnych rysach twarzy i jasnej karnacji, w pozycji siedzącej, w ujęciu do kolan. Ubrana jest w lekką białą suknię-tunikę przepasaną pod biustem oraz luźno pofałdowany płaszcz w kolorze karminowym. W prawej dłoni trzyma owiniętego wokół jej ręki węża skierowanego w stronę nagiej piersi, którą sama odsłania unosząc odpięte ramiączko sukni. Głowa zadarta jest lekko w górę ze wzrokiem wpatrzonym gdzieś wysoko. Brązowe włosy upięte w nieregularny kok układają się swobodnie, opadając na ramiona. Fryzurę zdobi złoty diadem wysadzany perłami. Karnacja przedstawionej kobiety jest jasnoróżowa, z wyraźnymi rumieńcami na policzkach. Oczy ma duże i błyszczące, pełne usta w kolorze jasnego różu są lekko rozchylone. Obraz utrzymany jest w ciepłych tonacjach zieleni, czerwieni i zgaszonej bieli.
Sposób prowadzenia pędzla jest miękki, jakby cała scena, której świadkiem jest widz, była spowita mgłą. Podkreśla to subtelna gra światłocieniowa nadając całemu przedstawieniu delikatności. Obraz, mimo że ukazuje próbę samobójczą, nie jest tragiczny w swojej wymowie, ale romantyczny. Nie widać cierpienia, strachu i niepewności. Artysta nie ukazał przestrzeni pałacowych, w jakich doszło do śmierci królowej, skupił się na samej postaci i momencie nadchodzącego jej końca. Przedstawienie nie ma na celu ukazania prawdy historycznej czy dokumentalnej, ma pokazać romantyczną i tragiczną postać Kleopatry.
Taki sposób przedstawienia śmierci Kleopatry jest najczęściej spotykany w malarstwie. Piękna królowa odsłania nagą pierś, pozwalając ukąsić się wężowi, broniąc własnego honoru. Egipska władczyni uosabia przymioty piękna, erotyzmu i mądrości, ale również przebiegłości i żądzy władzy, która to ostatecznie doprowadziła do jej zguby.
Kleopatra VII, zwana Wielką (69-30 p.n.e.), pochodziła z dynastii Ptolemeuszów, była ostatnią królową egipską, niezwykle wpływową, władczą i inteligentną. Królowa nade wszystko kochała władzę, wykorzystywała wszystkie swoje atuty by ją osiągnąć, dlatego też rozkochała w sobie dwóch największych władców imperium – Juliusza Cezara i Marka Antoniusza, którzy pomogli jej w osiągnięciu politycznego celu. Wówczas narodziła się legenda Kleopatry jako bogini miłości. Nie słynęła jednak z wielkiej urody (prawdopodobnie miała duży, kulfoniasty i garbaty nos), lecz z atrakcyjności fizycznej i nieprzeciętnej inteligencji. Znała siedem języków, jako jedyna z dynastii Ptolemeuszów mówiła w języku egipskim, interesowała się nauką, filozofią i literaturą. Była ambitna, odważna, przebiegła i pełna życia.
Kleopatra wstąpiła na tron razem ze swym bratem, który wedle zwyczaju był także jej mężem Ptolemeuszem XIII Dionizosem. Królowa cieszyła się popularnością wśród poddanych. Jednak w 48 r. p.n.e. została wygnana z Aleksandrii, skąd udała się do Syrii, gdzie poznała Juliusza Cezara. Została jego kochanką i wykorzystując wpływy władcy odzyskała utraconą wcześniej koronę, zwyciężając w wojnie domowej, podczas której zginął jej mąż. Wtedy też musiała poślubić swojego drugiego brata, pozostając jednak w związku z Cezarem, z którym miała syna Cezariona. Po śmierci Cezara, Kleopatra wydała rozkaz zabicia jej męża, by móc samodzielnie rządzić Egiptem w imieniu małoletniego Cezariona. Samotność nie trwała długo, gdyż wkrótce poznała Marka Antoniusza. Zakochany bez reszty, wielki władca poślubił Kleopatrę w 36 roku p.n.e. W dwa lata później ogłosił swoją małżonkę „Izydą”, władczynią Wschodu – królową królów. Niestety, w 31 roku doszło do walki zbrojnej miedzy Markiem Antoniuszem a Oktawianem (władcą Rzymu). Wtedy to w bitwie morskiej pod Akcjum klęskę poniósł Antoniusz (prawdopodobnie w wyniku sabotażu Kleopatry), a na fałszywą wiadomość o śmierci ukochanej popełnił samobójstwo. Kleopatra starała się pozyskać względy Oktawiana, starając się zachować niezależność królestwa i zapewnić swoim dzieciom władzę, ten jednak nie poddał się jej urokowi i chciał ją wywieźć do Rzymu jako swoje trofeum. Kleopatra, aby tego uniknąć, popełniła samobójstwo, pozwalając ukąsić się kobrze królewskiej.
Wg legendy przytaczanej przez historyków - między innymi przez Florusa i Plutarcha - żołnierze Oktawiana, po otwarciu drzwi, znaleźli Kleopatrę leżącą na złotym łożu, ubraną w królewskie szaty. Jedna ze służących leżała martwa u jej stóp, podczas gdy druga poprawiała koronę na głowie królowej. Gdy Oktawian świętował swój tryumf w Rzymie, przedstawiono jedynie obraz pokazujący królową egipską kąsaną przez węża.
Dziś istnieją pewne wątpliwości odnośnie przyczyny zgonu królowej. Obecnie niektórzy badacze uważają, że Kleopatra umarła nie od ukąszenia kobry, a od wypitej trucizny. Wówczas mieszanka z opium, piołunu i tojadu była popularnym i bezbolesnym sposobem na uśmiercenie w ciągu kilku godzin, taka też mikstura nie była obca Kleopatrze. W swojej biżuterii zawsze nosiła ukrytą truciznę.
Postać Kleopatry, jej losy i tragiczna miłość między nią a Markiem Antoniuszem, kiedy to musiała wybierać między uczuciami a honorem imperium świata starożytnego, były natchnieniem dla pisarzy, malarzy i reżyserów filmowych. Kleopatra była bohaterką dwóch wielkich tragedii Williama Shakespeare'a i dramatu George'a Bernarda Shawa. Na podstawie książki Carla Mario Franzero został nakręcony film „Kleopatra” w reżyserii Josepha L. Mankiewicza (1963 r.), w którym główną rolę zagrała Elizabeth Taylor. O tym, jak fascynująca jest postać egipskiej królowej, świadczy nowa ekranizacja „Kleopatry” w reżyserii Davida Finchera. Film powstaje na podstawie książki Stacy Schiff i nosi tytuł „Kleopatra: Życie”, w rolę bohaterki wcieli się Angelina Jolie, a film trafi na ekrany kin w 2013 roku.

Wybrana literatura:
W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2006, s. 542.
Słownik kultury antycznej: Grecja, Rzym, pod red. L. Winniczuk, Warszawa 1988, s. 229-230.