Napoleon Orda, grafika "Berdyczew (G. Kijowska) Kościół i Klasztor obronny XX. Karmelitów założony przez Janusza Tyszkiewicza 1630 r. po jego powrocie z niewoli Tureckiej"
Tytuł albumu:"Album widoków historycznych Polski poświęcony Rodakom zrysowany z natury przez Napoleona Ordę, przestawiający miejsca historyczne od początku chrześcijaństwa w Polsce (r. 965), ruiny zamków obronnych z czasów wojen tureckich, tatarskich, krzyżackich, kozackich i szwedzkich. Piękne rezydencye, świadczące o przeszłości i cywilizacyi w tym kraju oraz miejsca urodzenia ludzi wsławionych orężem, piórem lub nauką". Tytuł grafiki: Berdyczew (G. Kijowska) Kościół i Klasztor obronny XX. Karmelitów założony przez Janusza Tyszkiewicza 1630 r. po jego powrocie z niewoli Tureckiej.
Eglise et Cloitre fortifie des P.P. Carmelites fondes par Jean Tyszkiewicz 1630 a son retour de Turquie ou il avait ete prisonnier de guerre. Autor: Napoleon Orda Wydawca: Zakład litograficzny Maxymiliana Fajansa Czas powstania: 1873-1883 rok Materiał i technika: papier, grafika w technice litografii Sygnatury: Rys: z natury Napoleon Orda; Lit. w Lit. M. Fajansa w Warszawie
Muzeum Powiatowe w Nysie może się pochwalić posiadaną w swoich zbiorach serią dobrze zachowanych grafik, autorstwa Napoleona Ordy. Na styczniowy obiekt miesiąca została wybrana jedna z litografii przedstawiająca Berdyczów. Grafikę wybrano z uwagi na fakt zbliżającej się wystawy poruszającej tematykę zabytków Kresów Wschodnich.
Grafiki wykonane zostały na podstawie rysunków Napoleona Ordy (1807-1883) znanego w XIX w. akwarelisty i rysownika. Artysta odbył wiele podróży do Włoch, Szwajcarii i Paryża, gdzie studiował rysunek. Od 1856 r. rozpoczął wędrówki po Polsce, wykonał wiele rysunków i akwareli przedstawiających widoki miast, zabytków architektury, miejsc związanych z historycznymi wydarzeniami z dziejów Polski. Wybrane prace zostały wydane przez Napoleona Ordę w latach 1873-1883 w Zakładzie Litograficznym Maksymiliana Fajansa w Warszawie w seriach albumów litograficznych zatytułowanych: "Album Widoków Historycznych Polski poświęcony rodakom zrysowany z natury przez Napoleona Ordę". Rysunki na kamień litograficzny przeniósł Alojzy Misierowicz. Opublikowane grafiki przedstawiają miejsca historyczne, architekturę oraz krajobrazy dawnej Rzeczypospolitej, które autor uznał za wyjątkowe dla polskiej kultury. Spośród ponad tysiąca wykonanych przez Ordę rysunków i akwareli, w albumie wydano 260 litografowanych prac artysty. Jednym z ciekawszych miejsc przedstawionych na grafikach jest Berdyczów, a dokładniej kościół i klasztor obronny Karmelitów.
Berdyczów to liczące kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców miasto znajdujące się obecnie na terytorium Ukrainy. Prawa miejskie uzyskał w czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w roku 1593. Miasto było własnością prywatną i kilkakrotnie zmieniało właściciela. Lata świetności to czasy późnego baroku i oświecenia, wtedy to miasto stało się też ważnym ośrodkiem kultu maryjnego. W Berdyczowie w roku 1850 miał miejsce ślub Honoré de Balzaca z Polką, wieloletnia przyjaciółką pisarza Ewelina Hańską.
Fundacja kościoła i klasztoru Karmelitów wiąże się z osobą wojewody kijowskiego Janusza Tyszkiewicza, który ufundował obiekty po powrocie z tureckiej niewoli. W roku 1630 w Trybunale Lubelskiem Tyszkiewicz poczynił zapis, mocą którego oddał pałac i zamek w miejscowości Berdyczów na rzecz budowy kościoła i klasztoru Karmelitów bosych. W 1634 r. biskup kijowski położył kamień węgielny pod dolny kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia N.P. Marii. Fundator po ukończeniu prac umieścił w kościele należący do jego rodziny obraz Najświętszej Marii Panny. Klasztor powstały na miejscu dawnej twierdzy rodu Tyszkiewiczów otoczony wałem z mostem zwodzonym, uzbrojony w armaty oraz osadzony garnizonem, stanowił twierdzę. Przez wieki uznawany był za jedno z ważniejszych miejsc kultu religijnego i kultury. Burzliwe dzieje regionu zmusiły zakonników do czterokrotnego opuszczenia klasztoru – czterokrotnie też tam powracali. Kościół katolicki ogłosił go w 2011 r. narodowym sanktuarium Ukrainy.
Grafika ma wymiary 19,7 cm na 28,8 cm, została wykonana w technice litograficznej, na papierze w odcieniu ecru. Stan jej zachowania można określić jako dobry. Na całej powierzchni grafiki można zaobserwować charakterystyczne rdzawe przebarwienia, będące efektem tzw. foxingu.
Przedstawiona grafika zostanie zaprezentowana szerszej publiczności w czasie zbliżającej się wystawy poruszającej tematykę zabytków Kresów Wschodnich, będzie też można się wtedy zapoznać z innymi grafikami z cyklu autorstwa Napoleona Ordy, znajdującymi się w zbiorach Muzeum Powiatowego w Nysie. Już teraz serdecznie zapraszamy wszystkich zainteresowanych.
Wybrana literatura:
Kocielska Z, Tobiaszowa Z., Katalog rysunków architektonicznych ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, Rysunki Napoleona Ordy, t. I. PWN, Warszawa 1975.
Komorowski J., Napoleon Orda: pielgrzym polski, [w:] „Spotkania z zabytkami”, nr 9(247), wrzesień 2007.
Kurlus T, Napoleon Orda, [w:] "Kurier galicyjski", nr 4(46), wrzesień 2007.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wyd. F. Sulimierski, t. I, Warszawa 1880, s. 134-138.
