Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Grudzień


Powiększenie
Powiększenie

Richard Adolf Zutt
Madonna z Dzieciątkiem "La Poverina"

Miejsce i czas powstania: Śląsk, lata 20. XX wieku
Wymiary: wysokość - 50 cm
Tworzywo: terakota

W tym miesiącu przypada pierwsza rocznica przyjęcia do zbiorów Muzeum Powiatowego w Nysie rzeźby Madonna z Dzieciątkiem ("La Poverina"). Rzeźba ta jest autorstwa Richarda Adolfa Zutta, niezwykle utalentowanego i wszechstronnego artysty, związanego w latach dwudziestych XX wieku z nyskim środowiskiem artystycznym.

Richard Adolf Zutt (ur. 1887 Bazylea; zm. 1938 Kanał Sueski) to artysta szwajcarskiego pochodzenia, tworzący w takich dziedzinach jak rzeźba i medalierstwo, ale również rzemiosło artystyczne i malarstwo. Kształcił sie w wielu ośrodkach: podjął studia w Karlsruhe, a później artystyczne umiejętności zdobywał samodzielnie podczas kilkuletnich pobytów we Florencji i Monachium. W artystycznej stolicy południowych Niemiec zaistniał m.in. dzięki tworzeniu karykatur do monachijskiego tygodnika satyrycznego "Simplicissimus", a także przez udział w 1912 roku w dwóch międzynarodowych wystawach: "Secesji Monachijskiej" i "Rzemiosła Artystycznego". Doceniając wszechstronne talenty Zutta powołano go na stanowisko profesora Królewskiej Szkoły Rzemiosł Artystycznych w Budapeszcie. W tamtym czasie stolica Węgier była jednym z ważniejszych ośrodków artystycznych związanych z rzemiosłem. I to właśnie tam przez wiele lat owocnie działał jako pedagog, rzeźbiarz i medalier, a także kierownik prywatnych warsztatów wzornictwa artystycznego. W latach 1921-1924 Zutt przebywał także w Hellerau - tam też był związany z nowatorską działalnością edukacyjną. W tym okresie Zutt tworzył również wiele dzieł o tematyce religijnej.

Z tak różnorodnym dorobkiem artystycznym Richard A. Zutt w 1924 roku został zaproszony do Nysy, gdzie staraniem ks. Alfreda Hadelta (proboszcza parafii w Polskim Świętowie, Konserwatora Zabytków Prowincji Górnośląskiej, członka zarządu Nyskiego Towarzystwa Sztuki i Starożytności oraz Muzeum Sztuki i Starożytności) zostały utworzone Wschodnioniemieckie Warsztaty Chrześcijańskiej Sztuki i Rzemiosła Artystycznego ("Ostdeutsche Werkstätten für christliche Kunst und Kunstgewerbe"). Zutt został ich kierownikiem artystycznym. Celem warsztatów i ich programem działania była odnowa sztuki chrześcijańskiej poprzez powrót do dobrej tradycji rzemieślniczej - lokalnej i ludowej. Był to sprzeciw wobec ujednoliceniu, konwencjalizacji i bezmyślnej produkcji masowej, które w znacznym stopniu obniżały poziom artystyczny sztuki sakralnej. Ważną rolę odgrywał tu kontekst geograficzny - warsztaty powstały w Nysie, mieście o wielowiekowych tradycjach katolickich, silnym ośrodku sztuki sakralnej i rzemieślniczej. W siedzibie warsztatów - dawnym budynku arsenału przy ul. Szlak Chrobrego - powstał zespół pracowni (ceramiki, metalu, haftu, snycerki i malarstwa), mieszkania dla artystów, sale wystawowe i wykładowe. Warsztaty zajmowały się głównie tworzeniem typów, modeli, wzorców dewocjonaliów o wysokim poziomie artystycznym, oferowanych później do powielania. Współpracowały m.in. z manufakturą porcelany w Tułowicach. Warsztaty Wschodnioniemieckie zostały zlikwidowane w 1929 roku z powodu problemów z ich finansowaniem.

Madonna z Dzieciątkiem "La Poverina" ze zbiorów Muzeum Powiatowego w Nysie pochodzi najprawdopodobniej z początkowego okresu działalności Warsztatów Wschodnioniemieckich. Jest to rzeźba wykonana z klinkieru o lekko chropowatej fakturze. Madonna ukazana jest frontalnie, na niskim ośmiokątnym cokole. Figura, u dołu dosyć masywna, zwęża się ku górze, by tam zakończyć się akcentem w postaci krążka nimbu. Zabiegiem kompozycyjnym wpływającym na zdynamizowanie formy, jest delikatne łukowate wychylenie prawego boku. Rzeźba ma formę zamkniętą i łączy w sobie cechy rzeźby pełnoplastycznej i reliefowej.
Reliefowo potraktowany jest motyw główny. Madonnę ukazano z głową przechyloną w lewą stronę i pochyloną w dół. Ma pociągłą twarzą o łagodnych rysach. Zamknięte oczy i delikatny półuśmiech nadają jej twarzy wyraz wyciszenia i spokoju. Rozpuszczone włosy, o rytmicznie ułożonych falach okalają nie tylko jej twarz, ale także przytulane przez nią, śpiące Dzieciątko. Jego twarz ukazana jest w profilu i okolona nimbem. Zawinięte w chustę, prawą ręką podtrzymywane jest przez Matkę. Płaszcz Madonny potraktowany zostały dosyć schematycznie: na całej wysokości układa się w jednolitą falę, zrytmizowaną pionowymi pasami powtarzającymi zarys ośmiokątnego cokołu. Jednak wyraźnie zaakcentowane brzegi płaszcza, a w szczególności linia biegnąca po łuku - stanowią ważną ramę kompozycją dla centralnego przedstawienia. Spodnia szata Madonny uformowana została w rytmicznie ułożone, spiczaste fałdy. Ten czysto dekoracyjny element wpływa na to, że uwaga skupia się na głównym motywie przedstawienia: Madonnie i Dzieciątku w czułym uścisku.

Dzieło Zutta nie jest realistycznym odzwierciedleniem rzeczywistości, w swojej formie nie odnosi się także do tradycyjnych przedstawień maryjnych. Widoczne są znamiona stylu art déco. Rzeźba ma formę uproszczoną, syntetyczną, delikatnie zgeometryzowaną. "La Poverina" w tłumaczeniu oznacza "biedną dziewczynę". Sensu tej nazwy dla opisywanej rzeźby można upatrywać w skromnym, niemal ascetycznym ukazaniu postaci Madonny. Taki sposób ujęcia tematu jest bardzo nowatorski, wpisuje się w program artystyczny nyskich Warsztatów Wschodnioniemieckich, a co najważniejsze: podkreśla treść ideową dzieła, którą są wartości bliskie zwykłemu człowiekowi: matczyna miłość, czułość, zaufanie, poczucie bezpieczeństwa.

Madonnę z Dzieciątkiem "La Poverina" można obejrzeć na pierwszym piętrze ekspozycji Muzeum, gdzie uzupełnia wystawę stałą "Za progiem domu mieszczańskiego w Nysie 1860-1960".
 

Wybrana literatura:

Die Ostdeutschen Werkstätten zu Neisse, [w:] Die Christliche Kunst. Monatsschrift für alle Gebiete der christlichen Kunst und Kunstwissenschaft, tom XXIII, 1926/1927, s. 133-158.

Hadelt A., Die Ostdeutschen Werkstätten. Verlag- und Vertriebs-G.m.b.H für Kunst, Industrie, Handwerk, [w:] Monographien deutscher Städte, red. E. Stein, t. XIV: Neisse mit Anhang Stadt und Bad Ziegenhals, Berlin 1925, s. 114-121.

Jakob P. K., Richard Adolf Zutt - sein Leben für Kunst Handwerk Arbeit, Affoltern am Albis 2018.

Stanicka-Brzezicka S., Przeciw kłamstwu, namiastce, pozorom i imitacji. Działalność i kontekst artystyczny Wschodnioniemieckich Warsztatów Sztuki Chrześcijańskiej i Rzemiosła Artystycznego w Nysie z lat dwudziestych XX wieku, [w:] Śląsk, Polska, Niemcy na przestrzeni wieków. Studia historyczne ofiarowane Profesorowi Mieczysławowi Paterowi w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, red. T. Kulak, Toruń 2008.
Oprac. Paulina Murzyniak