Listopad - Grafika Vřesová studánka – Widok kaplicy w górach

Grafika Vřesová studánka – Widok kaplicy w górach

Autorzy: rys. Theodor Blätterbauer, ryt. Kaspar Ulrich Huber, wyd. Carl Flemming
Miejsce i czas powstania: Głogów, 1885
Materiał i technika: papier, staloryt
Wymiary: wys. 16,5 cm; szer. 20,8 cm

Prezentowana grafika przedstawia widok miejsca o nazwie Vřesová studánka (niem. Heidebrünnel, pol. Wrzosowe źródełko) położonego na wysokości 1275 m n.p.m. w czeskim paśmie górskim Jeseníky (niem. Gesenke, pol. Jesioniki). To część Sudetów Wschodnich, w których najwyższym wzniesieniem jest Praděd (niem. Altvater, pol. Pradziad) 1491 m n.p.m. Ukazana lokalizacja miała charakter głównie pielgrzymkowy, pokutny i krajoznawczy, obecnie to znana miłośnikom Sudetów popularna destynacja górskich wypraw.

Rycina en grisaille (monochromatyczna) niemal centralnie ukazuje zabudowania na zboczu wzniesienia o nazwie Červená hora (niem. Rothe Berg). Widok jest po prawej stronie ujęty roślinnością (górskie krzewy i ciemna partia drzew). Dwa smukłe drzewa po prawej flankują kompozycję. Bliżej widza znajduje się przysadzista górska chata, za nią, w niewielkim oddaleniu stoi kaplica z widoczną na niej sygnaturką z krzyżem na szczycie. Przy budowlach schematycznie ukazane postaci ludzkie, wśród nich można też zauważyć psa. W oddali po lewej stronie łagodne, typowe dla Sudetów, wysokie zbocza górskie.

Podpis pod przedstawieniem „BRÜNDLHEIDE./ mit dem Hockschaar” sugeruje, że z miejsca Vřesová studánka rozciąga się widok na Šerák 1351 m n.p.m. (niem. Hochschar). W rzeczywistości z tego punktu, widać po lewej sedlo (pol. przełęcz) Trojmezí, a w oddali szczyt Keprník 1423 m n.p.m., a za nim dopiero Šerák.

Z opisywanym miejscem związana jest legenda, która przyczyniła się do jego popularności. Opowiada ona o wydarzeniu z XIV w., kiedy to myśliwy Franz Niewall upolował jelenia. Przy jego patroszeniu w pobliżu źródła Vřesová studánka, na ranę zwierzęcia spłynęła woda, która ożywiła zwierzę. Niedługo potem mężczyzna wraz rodziną zachorował. W nocy we śnie ukazał mu się Chrystus, który wskazując na swoje rany polecił mu, aby obmył się w źródle wraz z całą rodziną, wówczas wyzdrowieją. Tak też się stało.

Obok źródełka, które zaczęło słynąć z cudownych uzdrowień, wybudowano kaplicę, w której do czasów cesarza Józefa II Habsburga (1741-1790) znajdował się obraz ukazujący Chrystusa z pięcioma ranami, przeniesiony potem do kościoła w miejscowości Velké Losiny (niem. Ullersdorf). Przedstawiona na sztychu kaplica wybudowana została w 1850 r. i poświęcona była św. Marii Magdalenie – w dzień odpustowy 22 lipca gromadziły się tam rzesze pielgrzymów z Moraw, Czech, Śląska i Hrabstwa Kłodzkiego. Budowlę tę w 1926 r. rozebrano i wzniesiono następnie nowy sakralny obiekt. W 1946 r. spłonął on od uderzenia pioruna. W pobliżu stała górska gospoda, która istniała do 1988 r. W 1993 r. postawiono w miejscu kościółka krzyż. Współcześnie w miejscu dawnej kaplicy stoi kamienny budynek z sygnaturką zbliżony formą do wcześniejszej sakralnej budowli.

Opisywana grafika pochodzi ze Schlesien. Eine Schilderung des Schlesierlandes (pol. Śląsk. Opis ziemi śląskiej) - ważnej publikacji dla badań nad historią Śląska, wydanej w trzech tomach w latach 1885–1889. Jej autorem był dr Franz Schroller, nauczyciel i urzędnik pruski. Została opublikowana w znanej wówczas oficynie wydawniczej Carla Flemminga w Głogowie - wydawnictwie z tradycjami, bo istniejącym już od 1833 r. O wadze tych książek dla ówczesnych czytelników świadczą liczne pochlebne głosy, np.: „Żadnej innej książki nie możemy bardziej ochoczo i usilnie polecać każdej rodzinie przywiązanej do śląskiej ojczyzny jak Schlesien Schrollera” – pisano we wrocławskiej gazecie „Schlesische Zeitung” ¹.
Feldmarszałek hrabia Helmut Carl Bernhard von Moltke (1800–1891), pruski teoretyk wojskowości i szef sztabu generalnego w Prusach, tak pisał o publikacji Schrollera: „Opatrzone piękną szatą graficzną, najbardziej interesujące dzieło dr Schrollera o naszym Śląsku. Wybornie wykonane ilustracje dają bardziej żywe i trudne do zatarcia przedstawienie niż sam opis, jaki tylko zawiera opublikowana przez rząd książka Alterthümer Schlesiens (…). Dzieło to jest ozdobą mojej biblioteki” ². Z tego fragmentu jasno wynika, że ilustracje z książki Schrollera cieszyły się wielką estymą wśród pruskiej elity politycznej i społecznej.

Twórcami rycin, które zdobią i uzupełniają tekst książek byli: znani rysownik i malarz Theodor Blätterbauer oraz stalorytnik Kaspar Ulrich Huber. Świadczą o tym podpisy pod przedstawionym na rycinie krajobrazem: po lewej Gez.v. Th.Blatterbauer., co oznacza: narysowane przez Theodora Blätterbauera; po prawej zaś Gest.v. Huber., czyli: wygrawerowany (wyryty) przez Hubera.

Kaspar Ulrich Huber urodził się w 1825 r. w Zurychu, a zmarł w Seedfeld koło Zurychu w 1882 r. Kształcił się w Monachium u rytownika Johanna Gabriela Friedricha Poppela. Odbył podróże artystyczne do Francji i Niemczech, a w 1850 r. założył w Zurychu swoją pracownię. Współpracował z wieloma oficynami wydawniczymi, a jego prace uznawane za najlepsze pochodzą z lat 70. XIX w.

Theodor Blätterbauer urodził się w 1823 r. w Bolesławcu, a zmarł w 1906 r. w Legnicy. Był rysownikiem i malarzem. Kształcił się początkowo w Pradze i Libercu, następnie pod koniec lat 30. i na początku lat 40. XIX w. uczył się introligatorstwa w Głogowie. Pod koniec lat 40. odbył studia malarskie w Monachium i Berlinie. W 1854 r. objął posadę nauczyciela rysunku w legnickiej Szkole Rzemiosł, późniejszej Akademii Rycerskiej. Członek Towarzystwa Historycznego w Legnicy i Legnickiego Towarzystwa Artystycznego. Od 1898 r. był profesorem w tejże szkole. Jego rysunki były wzorem dla rytowników. Cechowały się umiejętnym przedstawieniem śląskiego krajobrazu i panującego w nim nastroju.

Książki Schrollera i znajdujące się w nich grafiki są przykładem XIX-wiecznego, rodzącego się wówczas zainteresowania rodzimą przyrodą i lokalną historią. Rosnący popyt na tego typu wydawnictwa, które rozbudzały chęć poznania własnego regionu, doprowadził do początków turystyki górskiej na historycznym Śląsku. Omawiana rycina może zachęcić również i współcześnie do górskich wędrówek oraz odkrywania śląskich zakątków.



Przypisy:
1)  Cyt. za: A. Marsch, „Widoki Śląska od 1493 roku do końca XIX wieku a kolekcja Haselbacha”, [w:]
Zeit-Reisen. Historische Schlesien-Ansichten aus der Graphiksammlung Haselbach/ Podróże w czasie. Dawne widoki Śląska na grafikach z kolekcji Haselbacha mit Beitr. Von Angelika Marsch et al., Hrsg. Dietrmar Popp et al., Marburg – Wrocław 2007, s. 233.
2) Cyt za: tamże.

Bibliografia:
Karta inwentarzowa zabytku: MNa/SA 1209.
Byś K., Theodor Blätterbauer (1823-1906). Życie i twórczość. Leben und Werk, Legnica 2024.
Halawa E., Kody pamięci. Ikonografia Śląska w grafice i rysunku od XVIII do początku XX w., Wrocław 2015.
Zeit-Reisen. Historische Schlesien-Ansichten aus der Graphiksammlung Haselbach/ Podróże w czasie. Dawne widoki Śląska na grafikach z kolekcji Haselbacha mit Beitr. Von Angelika Marsch et al., Hrsg. Dietrmar Popp et al., Marburg – Wrocław 2007.

Netografia:
Historie Vřesové studánky a zaniklé kaple na podstawie książki Historické toulky Šumperskem Drahomíra Polácha [w:] „Farnost Velké Losiny
Římskokatolická farnost s možností ubytování”, http://www.farnostlosiny.cz/?page_id=4059 [dostęp: 20.10.2025]
Moltke Helmuth Karl Bernhard [w:] „Encyklopedia PWN”,
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Moltke-Helmuth-Karl-Bernhard;3942841.html [dostęp: 17.10.2025]

Źródła:
Schroller F., Schlesien. Eine Schilderung des Schlesierlandes, Bd 1., Glogau 1885.