„Portret biskupa Josepha Christiana Hohenlohe-Bartensteina“
Autor: Anonimowy malarz Miejsce i czas powstania: ok. 1800 r., Śląsk Materiał: olej na płótnie Wymiary: wysokość - 46 cm, szerokość - 33 cm
Biskup Józef Chrystian Franciszek Hohenlohe-Waldenburg-Bartenstein (1795-1817) pochodził ze starej niemieckiej rodziny szlacheckiej. Był synem sędziego Karola Filipa i Marii Zofii Charlotty Hesssen Homburg.
Od najmłodszych lat jego życie związane było z Kościołem. Jako ośmioletni chłopiec przyjął tonsurę - liturgiczny obrzęd przycinania włosów klerykowi w kształcie korony cierniowej Jezusa, będący symbolem przyjęcia go do stanu duchownego. W następnych latach obejmował kolejne stanowiska, wspinając się po szczeblach hierarchii kościelnej. W 1795 roku, po śmierci ordynariusza Filipa Gotarda Schaffgotscha, objął biskupstwo wrocławskie w obrębie Śląska pruskiego i austriackiego. Zasiadając na tronie biskupim, osiągał pewne sukcesy w utrzymaniu organizacyjnym i ekonomicznym stanu diecezji. Wykazywał natomiast stosunkowo niewielkie zainteresowanie sprawami religijnymi i duchowymi. Będąc masonem kierował się ideami oświeceniowymi (wstąpił do loży masońskiej w Bonn w 1776 r.).
Na okres sprawowania przez biskupa Hohenlohe pontyfikatu przypada trudny etap dla Kościoła katolickiego – sekularyzacja dóbr kościelnych w 1810 r. i idący za tym kryzys wiary. Skonfiskowane w tym czasie zostały wszystkie dobra znajdujące się na terytorium pruskim, majątek arcybiskupa i jego kapituły katedralnej. Natomiast dobra w biskupstwie austriackim pozostawały w posiadaniu księcia-biskupa.
Ostatnie lata życia spędził w austriackiej części diecezji, w letniej rezydencji biskupiej Jánský Vrch (Johannisberg) w Jaworniku. Zgodnie z wolą został pochowany na tamtejszym cmentarzu parafialnym - grób zachowany jest do dziś.
Omawiany obraz pochodzi ze zbiorów dawnego Muzeum w Paczkowie (Heimatmuseum), założonego w latach trzydziestych XX wieku przez burmistrza Paczkowa, dra Fritza Reimanna. Było to muzeum historii lokalnej, które znalazło swoją siedzibę w zabytkowym domu przy Neisser Straße (ul. Wojska Polskiego 23). Według podań mieszkał w nim paczkowski kat wraz z rodziną, stąd nazwa Dom Kata - Schafrichterei.
Od 1946 r. obiekt wraz z innymi eksponatami z dawnego Muzeum w Paczkowie, znajduje się w zbiorach nyskiego muzeum. Obraz do 2022 r. pozostawał w muzealnym magazynie ze względu na zły stan zachowania. W 2022 r. został poddany pełnej konserwacji technicznej i estetycznej w związku z ekspozycją podczas trwającej obecnie wystawy Świat Biskupów Wrocławskich Książąt Nyskich (20.05.2023 - 10.12.2023)
Obraz przedstawia portret biskupa - popiersie ujęte w owalu. Powstał według sztychu Quirina Marcka (1753–1811) ukazującego biskupa z orderami, w stroju duchownego – płótno jest jego wiernym odwzorowaniem. Na odwrociu widnieje napis Husfe./ 1806. Jest to nazwisko artysty, według rysunków, którego powstała rycina Quirina Marcka.
Ukazana na obrazie postać biskupa Józefa Chrystiana ubrana jest w ciemne szaty duchownego - czarną sutannę przewiązaną ciemnoczerwonym pasem, czarną pelerynę, befkę pod szyją (ozdobny krawat), na piersi zawieszony jest pektorał (krzyż biskupi). Na piersi biskupa widnieją również dwa ordery. Pierwszy zawieszony na błękitnej szarfie - Order Królewski i Wielce Znakomity Karola III (hiszp. Real y Muy Distinguida Orden de Carlos III) – najwyższe cywilne odznaczenie Królestwa Hiszpanii ustanowione w 1771 przez króla Karola III. Drugi order przypięty na piersi - Order Książęcy Domowy Feniksa (niem. Fürstlicher Haus - und Phoenix - Orden) – niemiecki order domowy książęcego rodu Hohenlohe ustanowiony 29 grudnia 1757 przez księcia Filipa Ernesta I na Hohenlohe - Waldenburg-Schillingsfürst w dzisiejszej północno-wschodniej Badenii-Wirtembergii. Twarz portretowanego biskupa jest pełna, z mocno zaznaczonym podbródkiem, włosy ma siwe, długie do ucha oraz wysokie czoło. Tło portretu jest monochromatyczne w odcieniach zieleni.
Stan przed konserwacją nie pozwalał na wcześniejszą prezentację eksponatu. Obraz z nieznanych przyczyn zdjęty został z krosna i nierówno wycięty. Skutkowało to zmianą jego oryginalnych wymiarów. Następnie podklejono go na kartonową płytę. Brak było również oryginalnego obramowania obrazu. W górnej partii warstwa malarska wraz z zaprawą była silnie spękana, powstały spękania daszkowate. Występujące liczne ubytki warstwy malarskiej pokryte były wykonanymi podczas poprzedniej konserwacji retuszami. Wtórny werniks pokrywający obraz był pożółkły, co wpłynęło na pierwotną kolorystykę i zaciemniało kompozycję obrazu.
Zakres prac konserwatorskich obejmował usunięcie z odwrocia wtórnie doklejonej tektury, umieszczenie obrazu na nowym płótnie oraz osadzenie na nowym krośnie. Kolejnym etapem było usunięcie zabrudzeń powierzchniowych i werniksu. Pozbycie się warstwy werniksu ujawniło istnienie rozległych przemalowań i retuszy. Po uzupełnieniu ubytków wykonano retusz warstwy malarskiej. W końcowym etapie, po wykonaniu konserwacji obraz został oprawiony. Wykorzystana i dopasowana do tego została rama z muzealnego magazynu.
Wybrana bibliografia i netografia:
Karta inwentarzowa zabytku MNa/SA 3 Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom VII województwo opolskie, zeszyt 9, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1963.
Kramarczyk S., Muzeum w Nysie, [w:] „Lud”, T. 43, Wrocław 1956.
Mandziuk J., Rządcy Archidiecezji Wrocławskiej na przestrzeni wieków, Wrocław 2018.
Pater J., Poczet biskupów wrocławskich, Wrocław 2000.
Polke A., Patschkau und Umgegend, Patschkau 1927.
https://www.patschkau.de/stadt-chronik-ii-1879-bis-heute/
Austriacka Biblioteka Cyfrowa: https://onb.digital/result/111D4C28
